ارزیابی همبستگی بین خصوصیات مورفولوژیکی در ارقام مختلف دو گونه تتراپلویید پنبه

به‌‌منظور ارزیابی خصوصیات مورفولوژیکی متمایزکننده ارقام پنبه و همبستگی بین صفات مختلف با نوع گونه، پژوهش حاضر در سال‎ 1394 در ایستگاه تحقیقات پنبه هاشم‎آباد گرگان بر روی ارقام پنبه ساحل، گلستان، سپید، skt-133، m-13، لطیف، ترمز‌14‌، باربادنس و دکتر عمومی از دو گونه مختلف gossypium hirsutumوg.barbadense در قالب طرح بلوک‎های کامل تصادفی اجرا شد. خصوصیات مورد بررسی شامل ارتفاع، تعداد و طول شاخه‎های زایا و رویا و تعداد گره‎ها، تعداد و وزن غوزه‌ها، وزن بذر، عملکرد وش و درصد کیل الیاف ارقام بودند. براساس نتایج، برای تمام خصوصیات مورد بررسی، اختلاف معنی‎دار آماری در سطح احتمال یک درصد مشاهده شد که نشان‎دهنده وجود تفاوت‎های بارز و قابل تمایز در بین ارقام مورد بررسی بود. خصوصیات مربوط به شاخه‌های رویا و زایا از روند خاصی در بین ارقام دو گونه تبعیت نکردند و این صفات را نمی‎توان وابسته به گونه دانست. از طرفی صفات ارتفاع گیاه، تعداد غوزه، وزن غوزه، وزن بذر و درصد کیل الیاف را می‌توان به نوع گونه‌ نسبت داد، به‎طوری که ارقام دکتر عمومی از گونه g.barbadense و skt-133 از گونه g.hirsutum به‎ترتیب بیش‎ترین و کم‎ترین تعداد غوزه را تولید کردند. وزن غوزه از 3/25 گرم در رقم باربادنس تا 5/29 گرم در رقم ساحل متغیر بود. بیش‎ترین درصد کیل الیاف (42/2 درصد) مربوط به رقم گلستان بود و رقم باربادنس از گونه g.barbadense کم‎ترین درصد کیل الیاف را داشت. عملکرد وش همبستگی مثبت و معنی‌داری با وزن غوزه و عملکرد چین اول داشت. در مقابل، تعداد غوزه همبستگی منفی با درصد کیل الیاف داشت. طبق نتایج مقایسات گروهی، گونه g.hirsutum از نظر صفات درصد کیل الیاف 10/9 درصد، طول بلندترین شاخه رویا 27/5 سانتی‌متر، عملکرد چین اول 753 کیلوگرم در هکتار، عملکرد کل 791 کیلوگرم در هکتار و وزن غوزه 1/39 گرم نسبت به گونه g.barbadense برتری داشت به‎طوری که بالا بودن این صفات نسبت به سایر صفات زراعی بیش‌ترین تاثیر را بر عملکرد نهایی داشتند. لذا آگاهی از روابط بین صفات و تاثیر آن بر عملکرد کل می‌تواند در افزایش تولید این گیاه ارزشمند مفید باشد.