بررسی فقهی و حقوقی مسئولیت والدین در قبال فعل کودک در فضای مجازی

در فقه اسلام و حقوق ایران، اصل بر شخصی بودن مسئولیت است (یزدانیان، 1394: 143) و قاعده فقهی «وزر» (شهید ثانی، 1414: 10/ 38 و 69.4) نیز مفید همین معنا است (محقق حلی، 1387: 4/ 426؛ محقق داماد، 1379: 163.4، حلی، 1407: 528.4؛ صیمری، 1420: 4/ 384؛ کرکی، 1414: 6/ 7). اصل شخصی بودن مسئولیت بدین معنا است که هیچ کس بار گناهان دیگری را به دوش نمی‌کشد و هر کس مسئول اعمال خویش است. با این همه، در فقه و حقوق، مواردی مشاهده می‌شود که ظاهراً از این اصل عدول شده است. مطابق ماده 7 قانون مسئولیت مدنی مصوب 1339هرگاه والدین در نگه‌داری و مواظبت از کودک دچار تقصیر شوند، مسئول اعمال زیان‌بار کودک بوده و این مسئولیت بنا بر اطلاق این ماده، شامل افعال زیان‌بار کودک در فضای مجازی نیز می‌شود. یکی از مصادیق احراز تقصیر والدین، اثبات نقص تربیت کودک است. از نظر حقوقی، تربیت ناقص کودک، تقصیر تلقی شده و مسئولیت والدین را به دنبال دارد (صفایی، رحیمی، 1391، 295). در این مقاله، با روش تحلیلی توصیفی اثبات شده است که به سبب ماهیت خاص فضای مجازی، مسئولیت والدین می‌تواند حقیقتاً ناشی از فعل غیر تلقی شده و در برخی موارد و به‌رغم تقصیر ظاهری والدین، با تکیه بر محدودیت‌های وارد بر حق والدین نسبت به تربیت کودک، مانند رعایت حق تمامیت جسمانی، حریم خصوصی و آزادی عقیده و بیان کودک، والدین به سبب نقص در تربیت، مسئولیتی ندارند و به عدم تقصیر آن‌ها حکم می‌شود.

Jurisprudential and legal study of parents’ responsibility for the child’s action in cyberspace

In Islamic jurisprudence and Iranian law, the principle is based on personal responsibility (Yazdanian, 1394: 143) and the jurisprudential rule of minister (Shahid Thani, 1414: 10/38 and 4/69) is also useful in this sense (Mohaghegh Hali, 1387 : 4/426; Mohaghegh Damad, 1379: 4/163, Hali, 1407: 4/528; Simari, 1420: 4/384; Karaki, 1414: 6/7). The principle of personal responsibility means that no one bears the burden of other sins and everyone is responsible for their own actions. However, in jurisprudence and law, there are cases that seem to have deviated from this principle. According to Article 7 of the Civil Liability Law adopted in 1339, whenever parents are at fault in the care and custody of the child, they are responsible for the harmful acts of the child and this responsibility, according to this article, includes harmful acts of the child in cyberspace.One example of parental guilt is proving the child’s upbringing. From a legal point of view, incomplete upbringing of a child is considered a fault and entails the responsibility of parents (Safaei, Rahimi, 2012, 295). In this article, it has been proved by descriptive analytical method that due to the special nature of cyberspace, parental responsibility can really be the result of a nonperceived act and in some cases, despite the apparent fault of parents, relying on restrictions on parents’ right to education. The child, such as respect for the right to physical integrity, privacy and freedom of opinion and expression of the child, parents are not responsible for the defect in upbringing and are judged not to be guilty.