نقش فطرت در معرفت بخشی از دیدگاه دکارت و آیت الله جوادی آملی

وجود فطرت در انسان و نقش و تاثیر آن در معرفت بخشی و رفتاری مورد گفتگو و مناقشه قرار گرفته است. برخی دانشمندان وجود آن را مسلم گرفته و درباره گستره و چگونگی تاثیرگذاری آن سخن گفته اند در برابر برخی به انکار وجود و جایگاه آن پرداخته اند. در میان دانشمندان اسلامی وجود فطرت تقریباً قطعی تلقی شده است و سخن به سوی حوزه نفوذ و چگونگی تاثیرگذاری فطرت در معرفت نشانه رفته است. در میان دانشمندان غربی دکارت عقل گرا بر جایگاه و نقش مفاهیم فطری در معرفت بخشی و گستره آن تاکید تام دارد. اکنون در یک مقایسه اجمالی میان آنچه دکارت از فیلسوفان مسیحی غربی گفته است با آنچه آیت الله جوادی آملی از فیلسوفان اسلامی فرموده اند با تاکید فراوانی که بر نقش فطرت و جایگاه و قلمرو آن درمعرفت بخشی دارند به تفاوت ها و احیاناً اشتراکات آنها پی می بریم. از نگاه دکارت انسان وجود خداوند و انسان و طبیعت را به گونه ای روشن و متمایز که ویژگی مفاهیم فطری است درک می کند ، از نظر آیت الله جوادی نیزفطرت انسان وجود خداوند و صفاتش همچون توحید و ربوبیت و علم الهی و نبوت و معاد و به طور کلی اصول اعتقادی و اخلاقی و حتی رفتاری را می شناسد. به هر دو فیلسوف اعتراض شده که ما چنین مفاهیمفطری را در آغاز حیات خویش نمی یابیم. آیت الله جوادی با پذیرش فقدان مفاهیم فطری در آغاز آفرینش انسان این نوع معرفت را بر اساس وجود فطرت و نفس مجرد انسان به گونه شهودی می دانند اما دکارت بدونتاکید بر معرفت شهودی و صرفا یاد کردن از شهود عقلی این مفاهیم فطری یا بسائط را در آغاز آفرینش انسان موجود می دانند ولی به صورت نهفته و پنهان همچون مرض نقرس که با پیدایش زمینه ظهور آشکار شده و درسطح شعور ظاهری انعکاس یافته و عقل آنها را وجدان و کشف و شهود می کند. به نظر می آید سخنان آیت الله جوادی با توجه به ادله متقن عقلی و نقلی آیات و روایات قابل تشکیک نباشد گرچه رسیدن و یافتن چنین معارفی نیاز به طی مقدمات و سیر وجودی و سلوک عملی دارد. ولی اثبات سخنان دکارت با مشکلاتی مواجه است که اصولاً مبنا و شیوه فکری دکارت یعنی رشنالیزم ناتمام است.