ذهن و عین در فلسفه فارابی

بحث از ذهن و عین و نسبت میان این‌دو، گذشته از رواج آن در فلسفة متقدم به‌ویژه فلسفة اسلامی، از مباحث جدید در فلسفه و معرفت‌شناسی نیز می‌باشد. در نوشتار حاضر، در ذیل این مبحث، به مسائل مهم و کلیدی همچون قصدمندی ذهن، نسبت ذهن و عین، و نهایتاً معقولات یا مفاهیم ثانیه از منظر فارابی پرداخته خواهد شد. فارابی در آثار و متون مختلف خویش، کمابیش به بحث از مسائل فوق توجه داشته است. می‌توان از آثار و متون وی چنین استنباط کرد که او در بحث از قصدمندی ذهن، معرفت (ذهن) را ناظر به متعلَّق آن (عین) دانسته؛ همچنین تبیین قابل توجهی از نسبت ذهن و عین یا به تعبیری عالِم و معلوم به دست داده؛ و برای نخستین بار در فلسفة اسلامی به معقولات ثانیه توجه کرده و آشکارا آنها را از معقولات اولیه تفکیک نموده است؛ هرچند متعرض معقولات ثانیة فلسفی که نزد فلاسفة اسلامیِ بعدی خلاء ذهن و عین را پُرمی‌کنند، نشده است. فارابی در عمدة این مباحث، نقش اِعداد و زمینه‌سازی داشته، از این جهت بر فلاسفة اسلامیِ بعدی ازجمله ابن‌سینا، نصیرالدین طوسی و صدرالمتالهین تاثیر گذاشته است.

mind and reality in farabi’s philosophy

the discussion of mind and reality and the relation between the two, apart from its prevalence in earlier philosophy, especially islamic philosophy, is also one of the new debates in philosophy and epistemology. in the present article, below the debate, we will deal with the key issues such as intentionality, the relation between mind and reality, and ultimately the secondary concepts from farabi’s perspective. farabi in his various works and texts has been more or less consider to the discussion of the above issues. from his works and texts can be deduced that in his discussion of intentionality, he views knowledge (mind) as belonging to reality; he also gives a considerable explanation of the relation between mind and reality or , in another words, knower and known; and for the first time in islamic philosophy, he has considered secondary concepts and has clearly distinguished them from primary concepts, though he has not been deal with philosophical secondary concepts which fills the void of mind and reality. farabi has been preparing in these discussions, and from this point, influencing later islamic philosophers such as ibn e sina, nasir ul din tusi, and sadr ul mutaallehin.