معیارهای ارزیابی عقلانیت باورهای دینی در رویکرد جامع‌نگر

ارزیابی عقلانیت نظری و عملی نظام باورهای دینی از مهم‌ترین وظایف و کارکردهای فلسفه دین است که موجب فهم مشترک عقلانی ما از ادیان می‌شود. در این زمینه، در این تحقیق، رویکرد جامع‌نگر انتخاب شده است که در آن به روش استقرایی معیارهای متفاوتی برای سنجش عقلانیت باورهای دینی استفاده می‌شود؛ معیارهایی مانند امکان اثبات برهانی، کلیت و جهانشمولی، ثبات و تغییرپذیری، انسجام درونی، بساطت و پیچیدگی، داشتن نتیجه عملی مناسب، استقلال از حجیت متون دینی، میزان تاثیرپذیری از عوامل معرفتی و غیرمعرفتی دارای اهمیت خاص خود هستند. بکارگیری این معیارها در رویکرد جامع‌نگر نشان می‌دهد که مجموعه باورهای دینی دارای سطوح مختلفی از عقلانیت نظری و عملی هستند. براین اساس می‌توان نظام باورهای دینی را به سه گروه عمده باورهای بنیادی، باورهای میانی و باورهای حاشیه‌ای تقسیم کرد که در این تقسیم، باورهای بنیادی دارای عالی‌ترین سطح عقلانیت، باورهای حاشیه‌ای دارای نازل‌ترین سطح عقلانیت و باورهای میانی هم در جایگاه بین آن دو هستند. حال بانظر به اهمیت محوری باورهای بنیادی در درجه اول و باورهای میانی در درجه دوم، برای بسط گفتگوی پیروان ادیان الهی و مذاهب اسلامی و گسترش صلح و همزیستی بشری، توصیه می‌شود عمدتا بر باورهای بنیادی تمرکز شود، زیرا عموم پیروان ادیان و بعضا دیگر خداباوران درباره آنها اتفاق نظر دارند. البته در گفتگوی مذاهب اسلامی، تلاش برای گسترش فهم مشترک از باورهای میانی هم مهم است.

Assessing Criterions of Religious Beliefs Rationality in Comprehensive Approach

Assessing of theoretical and practical rationality of religious beliefs system is of the most significant duties and functions of philosophy of religion which is led to common rational understanding of religions. In this case, in this paper, is selected comprehensive approach in which inductively is used different criterions for evaluating the rationality of religious beliefs. Some of these criterions are included of possibility to argue them based on logical proofs, universality and being global, stability and changeability, internal coherency, simplicity and complexity, having suitable practical results, independent of religious texts authority, being under influences of epistemic and social factors and so on that have their own magnificence. Using these criterions in our comprehensive approach indicates that the totality of religious beliefs system have different levels of theoretical and practical rationality. Based on this fact, we can divide religious beliefs system into three groups, including fundamental, intermediate and marginal beliefs, that in this division, fundamental beliefs have the highest levels of rationality, marginal beliefs have the lowest levels of rationality, and intermediate beliefs are places between them. Now by considering the central place of fundamental beliefs, and then intermediate ones in second place is recommended to focus mostly on fundamental ones regarding interfaith dialogues and extending coexistence and peace between followers of divine religions and Islamic denominations, since most of divine religions believers and theists have common understanding concerning them. Regarding interfaith dialogue among Islamic denominations, of course, it should be extend believers common understanding of intermediate beliefs.