تعریف زهد، جایگاه و ارکان آن در نگاه معصومان (ع) و متصوفه

زهد از مباحث مهم در تفکر اسلامی و از محوری‌ترین اصول در نگاه متصوفه است. بسیاری تصوف را همان زهد تکامل‌یافته می‌دانند و علت اهتمام صوفیان به زهد را توجه آنها به این حقیقت دانسته‌اند که بدون بی‌رغبتی به دنیا، طی‌کردن مسیر سلوک میسر نخواهد بود. به همین سبب، ارکان زهد از نگاه ایشان عبارت است از: اجتناب از عمل بی‌علاقه، گفتاری بی‌طمع، عزت بی‌ریاست، دنیاگریزی و پرهیز از مال،‌ سخن و خواب و خوراک. زهد در نگاه معصومان (ع) اختلافاتی با نگاه متصوفه دارد؛ اما می‌توان گفت زهد نزد متصوفه تا حد زیادی نزدیک به حقیقت آن در بیان پیامبر (ص) و اهل ‌بیت ایشان است و بلکه گاه تعریف متصوفه از زهد عیناً همان تعریف پیامبر (ص) است. لذا تفاوت‌هایی وجود دارد، چنان‌که زهد نزد متصوفه معنای تندتری داشته است، به گونه‌ای که بعضاً منجر به ترک ضروریات زندگی و دشمن‌داشتن دنیا می‌شود، حال آنکه در کلام معصومان (ص) توجه به نیازهای زندگی و ضروریات آن آشکار است؛ اما این تفاوت‌ها آنچنان وسیع و عمیق نبوده است که بتوان زهد متصوفه را جدای از زهد حضرات معصومان (ع) دانست. تحقیق حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی زهد و زهدگرایی را بررسی، و بین دیدگاه معصومان (ع) با متصوفه مقایسه تطبیقی می‌کند.

Asceticism in Sufism and the Shiite Imams’ Narrations

Abstract Sufis had well noticed the fact that the realization of any other admirable virtue in the spirit of human being and reaching eternal salvation as a result was not possible unless through practicing asceticism, lack of which resulting in the emergence of many immoralities. Moreover, asceticism has a special position in the Hadithes and Narrations of Imams in which the results mentioned for its realization or nonrealization are similar to those pointed by the Sufis. Some of the results for realization of asceticism are: generosity, munificence, wisdom, while some for its nonrealization are jealousy, niggardliness and weak faith. This research demonstrates that throughout the first four centuries of Islam, Sufistic asceticism is very similar to how it is defined by Ahl alBait’s viewpoints, although it contains some intemperance that has no place in that of Imams.