بازخوانی مراحل سلوک معنوی از دیدگاه علی صفایی حائری و مقایسه عناصر آن با آموزه‌های عرفان عملی

مراحل سلوک معنوی همواره در نگرش‌های عرفانی مختلف مورد توجه بوده است. در نگاه برخی صاحب‌نظران معاصر نیز به این مراحل با تعبیرهای مختلف اشاره شده است. در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی به دیدگاه علی صفایی حائری درباره مراحل سلوک معنوی پرداخته شده است و ضمن استخراج سلسله‌ای منسجم از مراحل سلوک معنوی بر اساس آثار وی، عناصر متناظر با اجزای آن در آموزه‌های عرفانی مورد توجه قرار گرفته است. این بررسی نشان می‌دهد مراحل سلوک در نگاه صفایی، با شناختی که از تذکر، تفکر و تعقل بیرون می‌آید شروع می‌شود و زمینه آزادی درونی فرد را از عادت‌ها و تعصب‌ها فراهم می‌کند تا بر اساس آن، عشق و ایمان در قلب فرد شکوفا شود. این عشق و ایمان به عمل می‌انجامد و در سه بُعد ذکر، اطاعت و شکر خود را نشان می‌دهد. سرانجام سالک باید اخبات را با عبور از مسیر ابتلا، اضطرار و اعتصام در خویش محقق کند. هر کدام از مراحل این سیر با آموزه‌های عرفان عملی هماهنگ است و نشان می‌دهد که نگرش صفایی به سلوک معنوی، همراهی‌های متعدد و ظرفیت‌های تبیینی زیادی را در نسبت با آموزه‌های عرفان عملی دارد.

rereading ali safaee haeri’s account of the stages of spiritual wayfaring: a comparison with the teachings of practical mysticism

stages of spiritual journeying have been the focus of attention in various mystical perspectives. some contemporary scholars have also referred to these stages using various terms. this research employs the descriptive-analytic method to examine ali safaee haeri’s account of the stages of spiritual wayfaring. it delineates a coherent chain of the stages of spiritual journeying based on his works and considers their corresponding elements within mystical doctrines. this study demonstrates that, according to safaee, the stages of spiritual wayfaring begin with knowledge grounded in remembrance, contemplation, and reasoning, which facilitate the individual’s inner emancipation from habits and biases, leading to the blossoming of love and faith in one’s heart. love and faith subsequently translate into action, manifested in three dimensions: remembrance of god, obedience to god, and gratitude toward god. finally, the wayfarer should cultivate humility by navigating through afflictions (ibtilāʾ), helplessness (iḍṭirār), and seeking recourse (iʿtiṣām). each of these stages aligns with the teachings of practical mysticism, illustrating that safaee’s perspective on spiritual wayfaring harmonizes with the teachings of practical mysticism and offers significant explanatory power.