بررسی تطبیقی مسئله امکان رویت خداوند از نگاه «مقیمی دینوری» و «علامه طباطبایی»

یکی از موضوع‌های پربحث و چالش‌برانگیز در تاریخ اندیشه‌های کلامی و عرفانی اسلام، مسئله «رویت خداوند» است. مذاهب گوناگون اسلامی در این‌باره موضع‌های متفاوتی دارند؛ حتی گاهی اندیشمندانِ یک مذهب نظرگاه‌های گوناگونی ابراز کرده‌اند. با نظر به سودمندی مطالعه تطبیقی در تبیین بهتر مسائلِ مورد اختلافِ فریقین، این پژوهشِ بنیادی با بهره‌گیری از روش متن‌پژوهیِ تطبیقی، با تاکید بر دو کتاب شرح المسائل الوسائل فی الاشارات و الدلائل و تفسیر المیزان به بررسی تطبیقی دیدگاه «مقیمی دینوری» و سیدمحمدحسین طباطبایی در این‌باره پرداخته است. رهیافت پژوهش نشان می‌دهد: 1. هم«دینوری» هم «طباطبایی» به رویت خداوند در آخرت باور دارند؛ گرچه به ‌تصریح علامه، این رویت با چشم دل صورت می‌گیرد؛ 2. «دینوری» معتقد است فقط پیامبر (ص) با عنایت و تفضل الهی، نه با جُهد و به دلیل وحدت وجودی‌اش در این دنیا خدا را با چشمِ سر دیده است و این رویت برای هیچ‌کسِ دیگری قابل تحقق نیست؛ اما علامه این رویت را نیز شهودی می‌داند؛ 3. «دینوری» باورمند است با شرایطی می‌شود خدا را در همین دنیا با چشم سر دید؛ اما علامه معتقد است به ‌هیچ‌وجه در این دنیا امکان رویت بصری خداوند وجود ندارد.

comparative analysis of the possibility of vision god from the point of view of moghimi dinuri and allameh tabatabai

a controversial and challenging issue in the history of islamic theological and mystical thoughts revolves around the concept of seeing god. different islamic sects and denominations hold diverse opinions on this matter, and even scholars within a single sect may disagree. comparative studies play a crucial role in addressing controversies among different sects, and thus, this fundamental research utilizes the method of comparative textual study. the focus of this study is on two books, namely sharḥ al-masāʾil wa-l-wasāʾil fī l-ishārāt wa-l-dalāʾil and tafsīr al-mīzān, to provide a comparative analysis of the perspectives of al-muqīmī al-dīnawarī and sayyid muḥammad ḥusayn ṭabāṭabāʾī. the research reveals the following findings: (1) both al-dīnawarī and ṭabāṭabāʾī posit that god can be seen in the hereafter. however, ṭabāṭabāʾī emphasizes that this vision will occur through the eyes of the heart. (2) al-dīnawarī maintains that only the prophet has seen god in this world using his physical eyes, attributing this vision to divine grace and existential unity, rather than personal efforts. on the other hand, ṭabāṭabāʾī suggests that even the prophet’s seeing of god in this world was intuitive in nature. (3) al-dīnawarī believes that, under specific circumstances, it is conceivable to see god in this world using physical eyes. in contrast, ṭabāṭabāʾī argues that the physical vision of god is impossible in this world.