اراده الاهی و حدوث طبیعت: تحلیل و نقد دیدگاه ابن‌سینا و غزالی

در این مقاله، بعد از توضیح مختصر چند اصطلاح کلیدی، یکی از دلایل ابن‌سینا بر قِدم عالم طبیعت و انتقادات غزالی بر وی بررسی و تحلیل شده، و بعضاً اظهارنظر ملاصدرا به موافقت با ابن‌سینا تذکر داده شده است. همچنین، مشکلات هر قول جداگانه مطرح، و حدود دفاع هر طرف از نظریه خودش بیان و داوری شده است. در استدلال ابن‌سینا از دو قاعده، یکی مربوط به امور عامه فلسفی و دیگری متعلق به قلمرو الاهیات فلسفی، استفاده شده، و در تحلیل و تقریر دلایل هر طرف این نتیجه به قطعیت رسیده که مشکل اصلی مسئله اراده واحب‌تعالی، و کلید حل مشکل درک ماهیت اراده واجب‌الوجود است. بدین‌منظور نظریات ابن‌سینا و غزالی در این باره تقریر شده و کوشیده‌ایم نظر صحیح و پذیرفتنی را در مسئله اراده واجب و قدم یا حدوث طبیعت مادی مکشوف کنیم، اما این کوشش ناکام مانده است. در نهایت نیز نظری از فلاسفه متقدم، از ابن‌سینا تا سبزواری مبنی بر اتحاد علم و اراده و نفس فعل در واجب‌الوجود مطرح شد. نتیجه نهایی، فقدان کفایت تمام نظریات درباره مسئله اراده واجب و ترجیح موقت نظریه فلاسفه درباره قدم عالم، با این حدود از دلیل، است.

divine will and the occurrence of nature: analysis and criticism of avicenna’s and ghazali’s views

in this article, after a brief explanation of some key terms, one of avicenna’s reasons for the oldness of the natural world and ghazali’s criticisms of him are examined and analyzed, and in some cases, mulla sadra’s comments in agreement with avicenna are mentioned. furthermore, the problems of each point of view are stated separately and the limits of each view’s defense of its own theory are pointed out and judged. in avicenna’s argument, two rules are used, one related to philosophical public affairs and the other belonging to the realm of philosophical theology. in the analysis and explanation of the arguments of each side, the conclusion has been reached that the main problem is the issue of the supreme will, and the key to solving the problem is understanding the nature of the will of the necessary being. for this purpose, we presented avicenna’s and ghazali’s views on this matter and tried to reveal the correct and acceptable opinion on the will of the necessary being, and the oldness or creation of the natural world, although the effort failed. finally, an opinion of the early philosophers, from avicenna to sabzewari, regarding the unity of knowledge, will, and action in the necessary being is proposed. the final result, with these limits of reason, is the incompleteness of all theories about the will of the necessary being and the temporary preference of the philosophers’ theory about the oldness of the world.