بررسی روایی مکانمندی خدا از دیدگاه امامیه و سلفیه

این پژوهش با هدف تبیین مسئله «مکانمندی خدا» و با بررسی روایات امامیه و سلفیان درباره این موضوع، در پی یافتن پاسخ این پرسش است که: روایات سلفیان در این باب، چه چیزی را ثابت می‌کند و ائمه اهل‌ بیت (ع) در تقابل با آنها چه واکنشی داشته‌اند؟ این نوشتار با استفاده از رویکرد توصیفی با تبیین و تحلیل روایات و دیدگاه‌های علمای سلفی و تطبیق آن با روایات امامان شیعه به این نتایج رسیده است که ماحصل روایاتی که سلفیان پذیرفته‌اند، «مکانمند»‌بودن خدا را ثابت می‌کند و در نهایت سر از تجسیم و تشیبه درمی‌آورد؛ اما ائمه اهل ‌بیت (ع) همواره این روایات را نقد کرده و مردود دانسته‌اند. هرچند روایاتی نیز در منابع شیعه یافت می‌شود که سلفیان از آنها برای تایید دیدگاه خود استفاده کرده‌اند؛ اما یا از نظر سندی ضعیف‌اند یا از نظر دلالی مستمسک مطمئنی برای سلفیان به شمار نمی‌روند، زیرا با توجه به مبنای امامان شیعه در لزوم تاویل نصوص، همه آنها همانند آیات صفات خبری، به معانی مجازی، استعاره‌ای و کنایی حمل می‌شوند. در نتیجه این ملاک سنجش را نیز به ما می‌دهد که هر روایتی در منابع امامیه که موافق دیدگاه سلفی‌ها در باب مکانمندی خدا باشد، اعتبار ندارد و نمی‌تواند موید دیدگاه سلفیان باشد.

narrative investigation of god’s spatiality from the perspective of imamiyyah and salafiyyah

this research aims to explain the issue of god’s spatiality, and by examining imami and salafi traditions, it seeks to find the answer to the questions: what do the salafi traditions prove in this regard? and how did the imams of ahl albayt (as) react to them? using the descriptive approach i.e. explaining and analyzing the traditions and views of salafi scholars and comparing them with the traditions of shiite imams, the article concludes that the traditions accepted by salafis generally prove god’s spatiality and ultimately end up with incarnation and anthropomorphism. but the imams of ahl albayt (as) have always criticized and rejected these traditions. however, there are some traditions in shiite sources that salafis have used to confirm their own views. yet, they are either weak in terms of narration transmission or unreliable for salafis in terms of connotation and meaning. this is because, according to the intellectual basis of the shiite imams regarding the necessity of allegorical interpretation of texts, all of them are taken as figurative, metaphorical, and ironic meanings, just like the verses of narrative attributes. consequently, this criterion is also obtained that any narration in the imami sources that agrees with the salafi view on god’s spatiality, is not valid and cannot support the salafis’ point of view.