ملامتیه و بازخوانی و نقد آن از نگاه هجویری

در نیمه دوم قرن سوم هجری در نیشابور جنبشی نو در تصوف آن روزگار پدید آمد که بعدها به «ملامتیه» مشهور شد و پیروانشان را «ملامتیان» می‌نامیدند. این پژوهش با رویکرد توصیفی‌تحلیلی و روش کتاب‌خانه‌ای به بررسی ملامتیه، دلیل نام‌گذاری‌شان به این اسم و تاریخ پیدایش و علل گسترش آنها و نیز رابطه ایشان با تصوف، به‌خصوص مکتب بغداد می‌پردازد و از دیدگاه هجویری آنها را بازخوانی و نقد می‌کند و نشان می‌دهد ملامتیه واکنشی در برابر ریاکاری صوفیان در آن عصر بوده و در اندک‌زمانی تا بغداد نیز گسترش یافته است. ملامتیان با سلوک خالصانه‌شان از ملامت ملامتگران هراسی نداشتند، اما اندک‌اندک در پرهیز از ریا، از رعایت ظاهر شریعت دور شدند و زمینه افول خود و ظهور قلندریه را فراهم کردند. هجویری، که خود متاثر از تصوف بغداد است، ضمن تمجید از مشایخ نخستین ملامتیه، از ملامتیان عصرش شِکوه دارد و آنها را نقد می‌کند، هرچند نقدهایش گاه جای تامل دارد. این پژوهش در بخش نخست به معرفی کلّی ملامتیه و در بخش دوم به بازخوانی و نقد آن از نگاه هجویری می‌پردازد و در بخش پایانی تاملاتی بر نقدهای هجویری دارد.

malamatiyya from hujwiri’s point of view: review and criticism

in the second half of the third century of hijri, a new movement in sufism of that time emerged in neyshabur, which later became known as malamatiyya and their followers were called malamatis. using the descriptive-analytical method and library sources, this research investigates malamatiyya, the reason for its naming, the date of its emergence, and the causes of its spread, as well as its relationship with sufism, especially the school of baghdad. the article also examines and criticizes malamatiyya from hujwiri’s point of view and shows that it was a reaction against the hypocrisy of the sufis in that era, which spread to baghdad in a short time. with their sincere conduct, malamatis were not afraid of reprimanding those who rebuked them, but little by little, in order to avoid hypocrisy, they moved away from observing the appearance of the sharia and provided the ground for their decline and the emergence of qalandariyya. hujwiri, who was himself influenced by the sufism of baghdad, while praising the first sheikhs of malamatiyya, complained about the malamatis of his time and criticized them. however, his criticisms sometimes require more reflection. in the first part, this paper deals with the general introduction of malamatiyya, and in the second part, it examines and criticizes malamatiyya from hujwiri’s point of view, and in the final part, it makes some comments on hujwiri’s criticisms.