تساهل و تسامح دینی در مثنوی‌های عطار

«تساهل» و «تسامح» به معنای مدارا و تحمل عقاید و رفتار مخالف است. عارفان با تمسک به قرآن و احادیث، همواره به دنبال ایجاد جامعه‌ای بودند که در آن انسان‌ها با هر دین و مذهب، در کنار هم با صلح و آرامش زندگی کنند و به هم عشق بورزند. آنها کوشیده‌اند جامعهٔ بشری را از سخت‌گیری و تعصّب و کج‌راهه‌هایی که به خصومت و دشمنی ملت‌ها منتهی می‌شود، نجات دهند. همچنین، بیشتر اختلاف ملت‌ها را ناشی از خیالات و تصورات باطل از یکدیگر و نسبت‌های ناروایی می‌دانند که ظاهربینان بر مذاهب دیگر بسته‌اند که خود نشان از سوء‌برداشت‌ها و درک‌نکردن حقیقت است. این پژوهش با بررسی مثنوی‌های عطار بر آن است تا با توجه به جریان‌های فکری، دینی و مذهبی عصر و محیط زندگی عطار، رویکرد او به تساهل و تسامح را بیان کند و نشان دهد که عطار تفاوت ادیان و مذاهب را مهم نمی‌دانست و ضمن دعوت همگان به دوری از تعصب در دین و مذهب، آنها را به صلح و دوستی و تلاش در کسب فضیلت‌های انسانی فرا می‌خواند. بدین‌منظور، پس از اشاره به معانی لغوی و اصطلاحی «تساهل» و «تسامح» و بررسی مبانی آن در غرب و اسلام، تساهل و تسامح دینی از لحاظ عرصه و قلمرو بر پایه چهار مثنوی عطار (منطق ‌الطیر، مصیبت‌نامه، الاهی‌نامه و اسرارنامه) بررسی، و عوامل برجسته اعتقاد به این اصل مهم از منظر عطار ریشه‌یابی می‌شود.

Religious Tolerance and Ignorance in Attar’s Masnawi

Tolerance and ignorance means to bear opposing views and behavior. Mystics, relying on the Quran and traditions, have always sought to create a society in which human beings of all faiths and religions live together in peace and tranquility and love one another. They have tried to save human society from the hardships, prejudices and perversions that lead to hostility and enmity between nations. They also believe that most of the differences between nations are due to false fantasies and illusions about each other and the inaccuracies that superficial people have attributed to other religions, which is itself a sign of not understanding the truth. Examining Attar’s Masnawi, this study intends to express his approach to tolerance and ignorance according to the intellectual and religious currents of his era and environment, and to show that Attar did not consider the difference between religions and sects important, but while inviting everyone to avoid bigotry in religion, he called them to peace, friendship, and human virtues. For this purpose, after referring to the lexical and idiomatic meanings of tolerance and ignorance, and examining their foundations in the West and Islam, religious tolerance in terms of the field and realm of Attar’s four Masnawis (Mantegh alTayr, Mosibat Nameh, Elahi Nameh and Asrar Nameh) is examined, and prominent factors of belief in this important principle from Attar’s point of view are rooted