نظریه اخلاقِ تکوینی (طبیعی)؛ تحلیل رهیافتی شیعی

تقریری از نظریه اخلاقیِ قانون طبیعی در آرای برخی اندیشمندان شیعه وجود دارد. این مقاله ضمن اشاره به تاریخچه این نظریه در اندیشه اسلامی‌شیعی، مبانیِ اخلاقیِ موجود در آثار مکارم شیرازی را به عنوان نمونه‌ای از مدافعان متاخّر تقریر سنّتیِ نظریه اخلاق تکوینی می‌کاود. وی حرکت‌های انسان در مسیر فضیلت و رذیلت را بر اساس طرحواره‌ای از استعدادها و گرایش‌های طبیعی در وجود انسان قرار داده و در چهار گام، از اخلاقی سخن گفته که مبتنی بر طبیعت و تکوین است. در گام نخست نیازهای طبیعیِ انسان را تحلیل کرده و در گام دوم، برای برطرف‌کردن نیازها، محرّک‌هایی را در ساختار وجودی انسان مشخص کرده است؛ در گام سوم، برای این امیال، غایتی مشخص می‌کند تا آنها را جهت‌دهی کند، و در گام چهارم از عاملی سخن می‌گوید که امیال را در راستای غایت مذکور رهبری می‌کند. هدف این مقاله، تحلیل این نگرش به عنوان نمونه‌ای از تقریرهای معاصر از نظریه اخلاقیِ قانون طبیعی در تفکّر شیعی است.

Theory of Formative Ethics (Natural); Shiite Approach Analysis

There is an interpretation of the ethical theory of natural law in the views of some Shiite thinkers. This article, while referring to the history of this theory in Shiite Islamic thought, explores the ethical foundations in the works of Makarem Shirazi as an example of the late defenders of the traditional interpretation of the theory of formative ethics. He has based man’s movements in the path of virtue and vice upon a scheme of natural talents and tendencies in human existence, and in four steps, he has spoken of a morality that is based on nature and creation. In the first step, he analyzes the natural needs of man, in the second step, he identifies stimuli in the structure of human existence to meet needs, in the third step, he sets a goal for these desires to direct them, and in the fourth step, he speaks of the factor that guides the desires towards the determined goal. The purpose of this article is to analyze this idea as an example of contemporary interpretations of the ethical theory of natural law in Shiite thought.