بررسی، تبیین و تحلیل نقد تصوف در جنون المجانین

تصوف در طول تاریخ پرفراز و نشیبش، تایید، رد و نقدهای فراوانی به خود دیده است. یکی از این نقدها، نقد درونی تصوف است که قوام‌الدین سنجانی، عارف خراسانی قرن هشتم و نهم، انجام داده است. وی، که خود صوفی است، در کتاب جنون المجانین نگاهی نقادانه به تصوف دارد و کوشیده است به قوت‌ها و ضعف‌هایش بپردازد و بین صوفیان واقعی و صوفی‌نمایان تمایز قائل شود. نقد سنجانی در جنبه نظری تصوف شامل بی‌توجهی به علوم نقلی، انحراف دینی و اعتقادی، تفضیل ولایت بر نبوت و رفع خطاب و تکلیف و پیروی از شیطان است و در تصوف عملی به نقد موضوعاتی از قبیل، ترک علم‌آموزی و تحقیر علما، اباحه و اسقاط تکلیف، بدعت‌گذاری، زهدفروشی، شهوت‌رانی، خرقه سالوس، رقص و آواز، شیخوخیت و مریدپروری، ریا و کبر و غرور، تنبلی و دریوزگی می‌پردازد. سنجانی علی‌رغم انتقادات شدید، معتقد است تصوف در سنت اصیل اسلامی ریشه دارد و صوفیان، پیروان واقعی و احیاکنندگان سنت انبیای الاهی هستند و اکثر انحرافات و نقدها متوجه صوفی‌نمایان است. در نهایت، نقدهای وی نقد اصلاحی است و بر اصل و اساس تصوف خدشه‌ای وارد نمی‌کند.

Investigating, Explaining and Analyzing the Critique of Sufism in the Book Jonun alMajanin

Sufism has received many confirmations, rejections and criticisms throughout its ups and downs. One of these critiques is the internal critique of Sufism by Ghavam alDin Sanjani, the eighth and ninth century Khorasan mystic. Although he is a Sufi himself, he takes a critical look at Sufism in his book Jonun alMajanin, trying to address its strengths and weaknesses, and to distinguish between true and false Sufis. Sanjani’s critique in the theoretical aspect of Sufism includes disregard for the traditional sciences, religious and doctrinal deviation, the superiority of guardianship over prophecy, the removal of speech and duty, and following the devil. In practical Sufism, he also criticizes issues such as abandoning scholarship, humiliating scholars, antinomian, the removal of religious duties, heresy, asceticism, lust, the cloak of salus, dancing and singing, sheikhcenteredness, discipleship, hypocrisy, arrogance, laziness, and poverty. Despite strong criticism, Sanjani believes that Sufism is rooted in the original Islamic tradition, and that Sufis are the true followers and revivers of the tradition of the divine prophets, and that most of the deviations and criticisms are directed at false Sufis. Finally, his critiques are corrective and do not undermine the foundations of Sufism.