بررسی معناشناسی صفات خبری ذاتی از دیدگاه ماتریدیه با تاکید بر اندیشه ابومنصور ماتریدی

از مباحث بحث‌برانگیز میان متکلمان مسلمان بحث صفات خبری ذاتی خدا و اندیشه‌های متفاوتشان در این مسئله است. در این نوشتار می‌کوشیم با روش کتاب‌خانه‌ای و شیوه توصیفی‌تحلیلی اندیشه ابومنصور ماتریدی را با استفاده از دو اثر قطعی به‌جامانده از وی و نیز تفکر پیروان مکتب ماتریدیه درباره معناشناسی این مسئله بررسی و تحلیل کنیم. ابومنصور ماتریدی و سایر ماتریدیان صفات خبری ذاتی خدا را از متشابهات یا دارای کاربرد مجازی دانسته‌اند و تمسک به ظاهر این دسته از الفاظ و عبارات را به دلیل اینکه به تشبیه و تجسیم خدا می‌انجامد جایز نمی‌دانند. ماتریدی گرچه در التوحید به دلیل فضای فکری‌فرهنگی ماوراءالنهر، که متاثر از جریان حدیث‌گرایی بود، از اندیشه تفویض جانبداری کرده، اما در تاویلات اهل ‌السنه به سبب رویکرد عقل‌گرایی و تمایل حنفیان به رای و قیاس، ظواهر الفاظ حاوی صفات خبری ذاتی خدا را، بر اساس داده‌های عقلی، آیات محکم قرآنی و نظریات اهل لغت، تاویل کرده و از هر صفتی معنایی متناسب با توحید و یگانگی خدا، اراده کرده است. ضمن آنکه با تضعیف دقت نظر ماتریدی در التوحید، رویکرد تاویل نزد وی تقویت می‌شود.

A Semantic Study of Intrinsic Narrated Attributes from Maturidi Perspective with Emphasis on Abu Mansur Maturidi’s Thought

One of the most controversial issues among Muslim theologians is the intrinsic narrated attributes of God and the different views in this regard. This paper seeks to study and analyze the thought of Abu Mansur Maturidi through the library research and descriptiveanalytical method, using two definite works left by him, as well as the thoughts of the followers of Maturidi School about the semantics of the mentioned issue. Abu Mansur Maturidi and other Maturidis have considered the intrinsic narrated attributes of God to be ambiguous or figurative, and have not allowed the apparent meanings of these words and phrases to be taken as the intended, because it leads to tashbih (anthropomorphism) or tajsim (corporealism). Although Abu Mansur Maturidi advocated the idea of tafwiz (delegation) in alTawhid (unification of God) because of the culturalintellectual atmosphere of Transoxiana, which was influenced by the hadithoriented movement, due to the rationalist approach of the Hanafis and their tendency to ray (sound reasoning) and qiyas (analogical deduction), he, in Tawilat Ahl alSunnah (esoteric interpretations of the Sunnis), has interpreted the words containing the intrinsic narrated attributes of God, based on rational data, decisive verses and lexicographers’ opinions. Moreover, he has considered for each attribute a meaning commensurate with the oneness and unification of God. In addition, by weakening Maturidi’s accuracy in alTawhid, his interpretation approach is strengthened.