روش تفسیری صوفیانه: بررسی مقایسه‌ای دیدگاه محمدحسین ذهبی و محمدهادی معرفت

روش تفسیر صوفیانه از جمله روش‌هایی است که از قرون نخستین اسلامی توجه برخی از مفسران را برانگیخته و با نگاه به باطن و بر اساس داده‌های حاصل از کشف و شهود، به تفسیر قرآن کریم پرداخته‌اند و تفاسیری با نگاه صوفیانه به وجود آورده‌اند. اما تفاسیر صوفیانه، همواره در معرض نقد محققانی بوده که دیدگاهشان نمایانگر نگاه رسمی مذاهبشان بوده ‌است. این مقاله دیدگاه ذهبی و محمدهادی معرفت را درباره روش تفسیر صوفیانه می‌کاود که دیدگاه هر دو همراه با نقد است؛ با این تفاوت که ذهبی، با تفکیک تصوف به عملی و نظری، با نگاه مثبتی به تفاسیری که بر اساس تصوف عملی نوشته شده، می‌نگرد اما نقد محمدهادی معرفت تقریباً تمامی ارکان تفاسیر صوفیانه را در بر می‌گیرد، که بر این اساس، وی تمامی تفاسیر صوفیانه را ذوقی می‌داند. تفاوت اصلی دیگر آن است که محمدهادی معرفت، برخلاف ذهبی و به رغم نقد بر تصوف، بر اساس تعالیم مذهب تشیع، با بسیاری از تاویلات و مفاهیم باطنی به‌دست‌آمده از تفاسیر عرفانی موافق است. همچنین، تفاسیر صوفیانه و عرفانی، در کلیت دارای مبانی شرعی در قرآن و حدیث‌اند. لذا بدون در نظر گرفتن این روش تفسیری نمی‌توان به فهم بخشی از آیات قرآن و همچنین احادیث دست یافت.

sufi interpretation method: comparative investigation between mohammad husein dhahabi and mohammad hadi ma’rifat

sufi interpretation method is considered to be of the methods whcich has attracted the attention of commentators from the early centuries of islam who have made effort ot interpret quran taking the its nature into account and applying the data attained through intuition the result of which is a number of interpretations based on sufi perspective. however, sufi interpretations have always been subject to criticism by the scholars whose views have been the representative of their denomination. this article evaluates dhahabi and mohammad hadi ma’rifat’s views regarding sufi interpretation method the view of both of whom is accompanied by critique. th edifference is that dhahabi, dividing sufism into practical and theoretical, has positive view towards such interpretations, however, mohammad hadi ma’rifat’s critique roughly encompasses all principles of sufi interpretations and accorfding to such view, he describes all sufi interpretations to be based on personal taste. the other fundamental difference is that, unlike dhahabi, mohammad hadi ma’rifat in spite of critiquing sufism, consents to esoteric interpretations and mystical concepts derived from mystical interpretations. in addition, generally, sufi and mystical interpretations include the shari’a foundations in quran and hadith. thus, one can never understand part of quranic verses and hadiths without considering this method of interpretation.