بررسی و نقد تطبیقی گزارش‌های عاشورایی منابع زیدیه

ظرف زمان و مکان و نیز مخاطب برخی سخنان و خطبه‌های سیدالشهدا(ع) در برخی گزارش‌های عاشورایی تغییر یافته است. منابع معتبر زیدی نیز از این تغییرات مصون نمانده‌اند. چنین اخباری در منابع زیدی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: نخست اخباری که منابع زیدی در نقل این گزارش‌ها منفرد نیستند و می‌توان آنها را در منابع امامیه و اهل سنت نیز مطالعه کرد، همچون نامه امام(ع) به بنی‌هاشم، خطبه آن حضرت در منزل ذوحُسَم و گفت‌وگوی ایشان با طِرمّاح بن‌عدی. دسته دوم اخباری‌اند که اصلشان تنها در منابع زیدی قابل رصد است و اگر در منابع امامیه دیده می‌شود، از منابع زیدی به آثار شیعی راه یافته است، همچون خطبه خُطّ الموت. تحقیق حاضر با شیوه توصیفی تحلیلی ضمن مقایسه گزارش‌های عاشوراییِ یادشده از هر دو دسته در منابع معتبر زیدیه، امامیه و اهل سنت، از تغییر مخاطب یا ظرف زمان و مکان در این اخبار پرده برداشته، نشان می‌دهد که بی‌توجهی به این جابه‌جایی‌ها می‌تواند زمینه‌ساز برداشت و تحلیل نادرست از گزارش‌ها شود.

A Comparative Consideration and Critique of Accounts of Ashura in Zaydi Sources

Throughout different times and places as well as audiences, some sermons and talks of Sayyid alShuhada’ (Imam alHusayn the Master of the Martyrs) has undergone changes in certain accounts of Ashura. Reliable Zaydi sources were not immune from such changes. Such hadiths in Zaydi sources can be divided into two categories: first, those that are not solely cited in Zaydi sources, and can indeed be found in Imami and Sunni sources as well, such as Imam alHusayn’s letter to Banū Hāshim, his sermon in Dhū Ḥusam’s house, and his conversation with Ṭirimmāḥ ibn ‘Adiyy; second, those that are merely cited in Zaydi sources. Indeed, if they are to be found in Imami sources, they must have been transmitted from Zaydi sources: examples of this include the “death is inscribed” (khuṭṭ almawt) sermon. This paper deploys a descriptiveanalytic method to compare accounts of Ashura in both categories of reliable Zaydi, Imami, and Sunni sources, showing that audiences or times and places have changed through changes in these accounts. We argue that negligence of these changes might occasion inaccurate analyses of these accounts.