بررسی خوانش تحلیلی انتقادی عالم مثال شیخ اشراق از دیدگاه ملاصدرا

استناد به استدلالاتی چون «امتناع انطباع کبیر در صغیر» و «صور موجود در خواب» از جمله دلایل اساسی شیخ اشراق در قائل شدن به عالم مثال است. وی به جهت نقش واسطی عالم مثال میان عالم ماده و عقول بسیاری از حقایق هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی، همچون بهشت و جهنم صوری، شیاطین و اجنه صوری، نغمه‌های خوش و رایحه‌های دل‌انگیز از احوالات سالکان، صور ملائکه، منشا کرامات و معجزات، صور خواب و رویا، و وحی و الهام را با این عالم مرتبط دانسته است. صدرالمتالهین ضمن قبول اصل وجود عالم مُثُل معلّقه، با ارائه ایراداتی چون تفکیک نکردن خیال متصل از خیال منفصل، جوهر مثالی‌ نبودن صور مرآتی و وابستگی صور ادراکات حسی به خیال متصل، از یک سو به تبیین و روشن‌سازی هرچه بیشتر این دیدگاه همت گماشته و از سوی دیگر، به دنبال آن بوده که با رفع نواقص، این نظریه را توسعه مفهومی و کاربردی ببخشد. جستار پیش رو در پی آن است که با نگرشی تحلیلی انتقادی، پس از بررسی ادله شیخ اشراق و بیان ایرادات صدرالمتالهین در این باب، وجوه اشتراک و افتراق این دو حکیم را در این موضوع مشخص سازد.

A Consideration of an AnalyticCritical Reading of Shaykh alIshrāq’s Imaginal World according to Mullā Ṣadrā

Shaykh alIshrāq’s reasons for the belief in the World of Image (‘ālam almithāl) include arguments such as the “impossibility of the incorporation of the big in the small” (inṭiba‘ alkabīr filṣaghīr) and “images of dream.” Since the World of Image serves as an intermediate between the material world and the world of intellects, he takes many ontological and epistemological realities to the World of Image. These realities include the formal Heaven and the Hell, formal devils and jinn, pleasant songs and smells experienced by spiritual travelers, forms of angels, origins of supernatural acts and miracles, images of dream, as well as the revelation and inspiration. Ṣadr alMuta’allihīn endorses the existence of the World of Suspended Images (almuthul almu‘allaqa), but he elaborates the concept and its functions by further explaining and elaborating the thesis, on the one hand, and on the other, by considering objections to Shaykh alIshrāq: failure to distinguish “attached imagination” (alkhayāl almuttaṣil) and “detached imagination” (alkhayāl almunfaṣil), mirror images not counting as imaginal substances, and dependence of forms of sensory perceptions on attached imagination. This paper deploys an analyticcritical approach to consider Shaykh alIshrāq’s arguments and Ṣadr alMuta’allihīn’s objections, and then it brings their agreements and disagreements to light.