تدوین چارچوب اولویت‌گذاری تحقیقات بنیادی برای حمایت دولتی

رشدِ فزاینده‌ گستره و عمق فعالیت‌های علمی از یک سو و محدودیت منابع از سوی دیگر، اولویت‌گذاری را به یکی از الزامات سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری تبدیل نموده است. در این زمینه تصمیم‌‎گیری در خصوص تحقیقات بنیادی به دلیل ویژگی‌هایی نظیر عدم قطعیت بالا و غیر قابل ارزیابی بودن منافع حاصله و در نتیجه ناممکن بودن تحلیل هزینهمنفعت به عنوان منطق اصلی اولویت‌گذاری بسیار دشوار است. در این مقاله، فرض شده یک نهاد ملی در ایران بودجه‌ مشخصی، برای حمایت از تحقیقات بنیادی در علوم طبیعی در اختیار دارد و باید از میان طرح‌های متقاضی، تعدادی را برای حمایت برگزیند. سوال پژوهش، چگونگی انجام این کار است. برای پاسخ بدین سوال مبتنی بر روش‌شناسی پژوهش علم طراحی ابتدا از طریق بازخوانی نظام‌مند پیشینه دانشی، مدل مفهومی اولویت‌گذاری تحقیقات بنیادی مبتنی بر چارچوب حل مساله «انتخاب سبدپروژه تحقیق و توسعه» و «چالش‌های اولویت‌گذاری تحقیقات بنیادی» تدوین شد. سپس با پاسخ به چالش‌های یادشده، مدلی فرآیندی برای پاسخ به سوال پژوهش تجویز شد. اعتبارسنجی مدل پیشنهادی، از طریق شبیه‌سازی کامپیوتری مدل ریاضیاتی و نیز پیمایش کیفی نظرات خبرگان جهت اعتبارسنجی منطق کلی مدل صورت گرفته است.

A Framework to prioritize basic researches for governmental support

The increasing growth of the scope and depth of scientific activities on the one hand and resource constraints on the other have made prioritysetting an essential requirement in science, technology and innovation policy. In this context, decisions regarding basic research would be more complicated because of their specific characteristics including high uncertainty and unpredictability of the resulting benefits, and as a consequence the impossibility of costbenefit analysis as the primary logic of prioritysetting. This paper assumes that a national institution in Iran with a defined budget to support basic research in natural sciences must select a number of research proposals to support. The research question is how to do this. In order to answer this question and based on design science research methodology, via a systematic review of the knowledge base, the conceptual model of prioritizing basic research was formulated based on the framework for solving the problem of R&D project portfolio selection and challenges of basic research prioritysetting. Then, via answering these challenges, a process model was prescribed to answer the research question. In this model, after evaluating each proposal, the best set is selected by means of zeroone mathematical programming with the aim of maximizing the attractiveness of the set observing budget constraints, discipline and geographical distribution, type of research and justice. Validation of the proposed model was done through computer simulation of the mathematical model, as well as qualitative survey over  experts’ opinions to validate the general logic of the model.