تطورات مفهومی تعلیم و تربیت و نسبت آن با مقاومت‌ها در برابر مدارس نوین دخترانه

جامعة ایران در عصر قاجار وارد مرحلة جدیدی از تغییر و تحول شد که با دوره‌های گذشته، تفاوت چشمگیری داشت. مواجهه با تجدد، نظام‌های آموزشی پیشین ایران را به چالش کشید و زمینة ورود آموزش مدرن به ایران را نیز فراهم کرد. اگرچه تاریخ تحولات تعلیم و تربیت دختران در ایران از زوایای گوناگونی بررسی شده است، ما در این تحقیق با توصیف گزارش های رسمی، اسناد حقوقی، جراید، نامه ها و با تحلیل داده های تاریخی به روش تاریخ مفهومی به دنبال بررسی تطورات مفهوم تعلیم و تربیت و اثرات آن بر نظام آموزش دختران هستیم تا داوری منصفانه تری نیز دربارة مقاومت ها در برابر مدارس نوین دخترانه داشته باشیم. تا پیش از ورود تجدد به ایران، منظور از تعلیم و تربیت، برنامه ریزی و فعالیت محاسبه‌شده به منظور کشف استعدادهای فرد در راستای رسیدن به سعادت و کمال دنیوی و اخروی بوده است؛ اما در زمان تاسیس مدارس نوین، تعلیم و تربیت به معنای تجددگرایی، مدرنیزاسیون، دین زدگی و سنت گریزی دچار تطور معنایی شده است. طبق این دگردیسی معنایی، مدارس نوین دخترانه به دنبال ایجاد هویت غربی در دختران ایرانی بوده اند. بررسی تاریخ مفهومی تعلیم و تربیت نشان‌دهندة این واقعیت است که مخالفان مدارس نوین دخترانه با وجود اینکه عزم و تلاشی برای اصلاح تعلیم و تربیت دختران نداشتند، نه با علم آموزی دختران مشکلی داشتند و نه به دلیل منافع شخصی با این مدارس مخالفت کرده اند؛ بلکه با توجه و حساسیت به تغییر مفهومی تعلیم و تربیت، در برابر تاسیس و گسترش مدارس نوین دخترانه مقاومت می کردند و از اهداف بانیان مدارس نوین دخترانه آگاه بودند. این مقاومت ها نشان دهندة این نکته است که مخالفان و علمای دین نگران دین‌زدایی، سنت ستیزی و ایجاد هویت کاملاً غربی در مدارس نوین دخترانه بوده‌اند.

the conceptual developments of education and its relationship with resistances against modern schools for girls

during the qajar era, iranian society entered a new phase of change and transformation, which was significantly different from the previous periods. modernity challenged iran’s previous educational systems and provided the context for modern education to enter iran. although the history of girls’ education in iran has been studied from different aspects, in this research, by describing official reports, legal documents, newspapers, letters and by analyzing historical data applying the method of conceptual history, we seek to examine the evolution of the concept of education and its effects on the girls’ education system in order to make a fair judgment. we should also have more information about the resistance against new schools for girls. before the entrance of modernity in iran, the meaning of education included calculated planning and activity in order to discover individual talents for achieving worldly and hereafter happiness and perfection. however, at the time of the establishment of new schools, education encountered a semantic change in the sense of modernism, modernization, being against religion and tradition. according to this semantic transformation, modern schools for girls sought to create a western identity for iranian girls. examining the conceptual history of education shows the fact that the opponents of modern schools for girls, despite having no determination and effort to reform girls’ education, neither had a problem with girls’ education, nor did they oppose these schools because of personal interests. rather, with attention and sensitivity to the conceptual change of education, they resisted the establishment and expansion of new schools for girls and were aware of the goals of the founders of new schools for girls. their resistance shows that opponents and religious scholars were worried about anti-religious, anti-traditionalism aspects of these modern schools which aimed to create a completely western identity for girls.