اجتهاد عقل‌گرا و مسائل فقهی زنان

در مطالعات معاصر درباره ی مسائل زنان، سهم به‌کارگیری عقل در استنباط احکام شرعی چگونه تبیین می‌شود؟ مطالعة پیش‌رو با روش تحلیلی انتقادی از خلال منابع معاصر، پاسخ این پرسش را می‌‌کاود. این مطالعات گاهی از عقل مذکور در مقام کشف «حکم اولی» شرع بهره برده‌اند و از «تقدم حکم عقل مستقل بر نصوص»، «قاعدة عدالت به‌ حکم عقل عرفی»، «اعتبار حکم ظنی عقل» و «سیر تکاملی عدالت» سخن گفته‌اند و گاه در مقام کشف «حکم ثانوی» شرع از عقل استفاده کرده و از «کشف عقلانی مصلحت» و «کشف عقلانی عدالت در مقام اجرا» سخن گفته‌اند. به نظر می‌رسد عقل هرچند در پیشینة رایج فقه، کاربرد چندانی ندارد، در مطالعات فقهی معاصر در مسائل زنان، دامنة کاربرد آن تعمیم ‌یافته است و به نحوی از «عقل ظنی» برای استنباط برخی فتاوای فقهی بهره برده شده و از این منظر، عقل در عرض ظنون معتبرة دیگر قرار گرفته است. این مطالعات فرصت مغتنمی برای فعال شدن ظرفیت عقل در فقه هستند؛ درعین‌حال لازم است مبنای حجیت عقل ظنی در آنها و کیفیت خروج آن از اصل اولیة حرمت عمل به ظنون، بیشتر تبیین شود و نقاط ابهام و برخی اشتباهات ظاهراً موجود در آنها تصحیح شود.

rationalist ejtihad and jurisprudential issues of women

how the contribution of the application of reason in inference of sharia rules is explained in contemporary studies regarding women’s issues. this study aims to address this question by applying an analytical-critical method, through contemporary sources. these studies have sometimes used the foresaid reason in the condition of discovering the “sovereign rule& of sharia and have attributed the &precedence of the independent rule of reason over texts&, &the rule of justice based on the rule of common sense&, &the validity of the presumptive rule of reason& and &the evolutionary process of justice&. moreover, they also applied reason to discover the &secondary rule& of the sharia, and they addressed the &rational discovery of expediency& and the &rational discovery of justice at the point of execution&. it seems that though reason is not used much in the common background of jurisprudence, the scope of its application has been generalized in contemporary jurisprudential studies regarding women’s issues. indeed,& presumptive reason& has been used to derive some jurisprudential fatwas, from this point of view, reason is included among other valid conjectures. these studies are a great opportunity to activate the capacity of reason in jurisprudence, but at the same time, it is necessary to explain the basis of the validity of presumptive reason in them and to define the quality of its departure from the basic principle of sanctity of action to presumption, and to correct the ambiguities and some seemingly apparent mistakes in them.