قابلیت جمع شیوه‌های جبران خسارت قراردادی در حقوق اسلام و ایران در مقایسه با اسناد بین‌المللی

در فقه امامیه، حقوق ایران و اسناد مهم حقوق بازرگانی بین المللی شیوه‌های گوناگونی برای جبران خسارت قراردادیِ متعهدله از بابت نقض تعهد وجود دارد که آن ها را باید از شیوه های پیش گیرانه‌ی نقض تعهد تفکیک کرد. به طور معمول شیوه های جبران خسارت قراردادی مقرر در نظام حقوقی ایران و اسناد مذکور، قابل تقسیم به «شیوه های مشترک جبران خسارت» و «شیوه های خاص جبران خسارت» است. منظور از شیوه‌های مشترک جبران خسارت، شیوه‌هایی است که در اسناد بین‌المللی و حقوق ایران به آن‌ها اشاره گردیده است، مانند الزام به انجام عین تعهد. لیکن شیوه‌های خاص جبران خسارت، شیوه‌هایی است که صراحتاً در اسناد بین‌المللی وجود دارند و هنوز به حقوق ایران وارد نشده‌اند، نظیر قاعده‌ی تقلیل ثمن. همچنین در برخی موارد، برای متعهدله پس از نقض تعهد قراردادی، چندین شیوه‌ی جبران خسارت به وجود می‌آید که صرف نظر از منشا قانونی یا قراردادی آن ها، امکان به کارگیری پاره ای از این شیوه ها، که با هم سازگار هستند، به صورت هم زمان وجود دارد. اغلب اسناد مهم بین‌المللی، برای مثال «کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا» و «اصول حقوق قراردادهای اروپایی»، برخلاف حقوق ایران، به صراحت قابلیت جمع شیوه های جبران خسارت قراردادی را برای متعهدله به عنوان یک قاعده‌ی کلی پیش بینی کرده اند. با وجود این، راهکارهای اتخاذ شده در اسناد مزبور، نه تنها به وسیله‌ی قانون مدنی ایران نفی نشده است؛ بلکه مفاد آن ها از روح این قانون نیز استنباط می‌گردد و دلیل قابل قبول در این خصوص، پذیرش جمع بین حق مطالبه ضرر و زیان ناشی از تاخیرِ انجام تعهد با حق فسخ یا حق الزام متعهد به اجرای قرارداد و نیز جمع میان حق مطالبه ضرر و زیان ناشی از عدم انجام تعهد با حق فسخ در نظام حقوقی ما می باشد.

Cumulativeness of Contractual Remedies in Islamic and Iranian Law and in the Relevant International Instruments

There are different methods of compensating the promisee for the breach of obligation under the Shiite Jurisprudence, the Iranian Law, and some important international commercial mechanisms. These should be distinguished from preventive measures for avoiding obligation breach. The remedies stated in the Iranian Legal System and also the mechanisms mentioned above could regularly be categorized as “common remedies” and “special remedies.’ By common remedies one means those that have been set forth in the international mechanisms and the Iranian Law, such as requiring specific performance of an obligation. On the other hand, special remedies are those that have been laid down explicitly by international mechanisms and have not yet been incorporated into the Iranian Legal System, for instance the reduction in the price of goods. In addition, in some cases, several remedies arise as a result of the breach of contractual obligation which, regardless of their legal or contractual origin, some consistent ones could be implemented simultaneously. A majority of important international mechanisms such as the Convention on International Sale of Goods, the Principles of European Contract Law and still some others, have explicitly recognized the general rule of the cumulativeness of remedies for promisees. These are different from their Iranian counterparts. However, the approaches taken by the above mechanisms are not turned down by the Iranian Civil Code, as their content could be inferred from the wholeness and integrity of the mentioned law. The convincing reason here would lead us to agree with the cumulative remedies as the following in the Iranian legal system: the right to claim payment for delay in contract performance with the right to rescind the contract or the right to specific performance and also the cumulation of the right to claim nonperformance compensation with the right to rescind the contract.