نظریه عمومی دیون در حقوق اسلام و مقایسه‌ی آن با حقوق غرب

دِین در حقوق اسلامی، بر خلاف حقوق خارجی، مفهوم کاملاً مستقلی از «تعهد یا التزام» دارد و ماهیتاً نوعی مال اعتباری محسوب می‌شود که متضمن اوصاف مالکیت است و از اقسام عین محسوب می‌شود. کارکرد مفهومی این نهاد در حقوق قراردادها و حقوق مسوولیت مدنی بسیار فراتر از مفهوم «التزام یا تعهد» می­باشد. به واسطه‌ی این نهاد است که اغلب عقود معین نظیر بیع، اجاره، قرض و ضمان که در حقوق خارجی عهدی و صرفاً سبب ایجاد تعهدند، در حقوق اسلامی تملیکی محسوب می­شوند و آثار متفاوتی نسبت به عقود عهدی بر آنها مترتب می‌شود. در حوزه‌ی مسوولیت مدنی نیز رابطه‌ی زیان دیده و فاعل فعل زیان‌بار به طور عمده مجردِ یک رابطه‌ی شخصی از نوع تعهد یا التزام نیست بلکه زیا‌ن‌دیده، مالک مثل یا قیمت بر ذمه‌ی فاعلِ عمل زیان‌بار تلقی می‌شود و همانند هر مالکی حق هر گونه دخل و تصرف در این مال اعتباری را دارد. از این رو با توجه به کاربرد گسترده‌ی دِین یا همان «مال کلی بر ذمه» در حوزه‌های مختلف حقوق مدنی و ماهیت کاملاً مستقل و متمایز آن نسبت به نهاد تعهد، نظریه­ای به نام «نظریه عمومی دیون» که مجموعه‌ای تنظیم شده و هماهنگ از اصول، قواعد و مفاهیم حقوقی از جمله مفهوم و جوهره، موضوع، منابع، قیود و عوارض و اسباب سقوط و ایفای دِین است وجود دارد که این نگاره مقدمه­ای بر آن محسوب می‌شود و ضرورت ارایه‌ی آن را آشکار می‌سازد. گفتنی است این نظریه که با سایر مفاهیم حقوق اسلامی کاملاً سازگار است، در تقابل با نظریه غربی تعهدات قرار دارد.

The General Theory of Debts in the Islamic Law and its Comparison with the Western Law

Abstract Debt, unlike the western law, is considered as a quite independent concept from “obligation” in the Islamic law and is regarded essentially as a kind of intangible personal property which has the characteristics of ownership and is a species of Ein(thing). The conceptual application of this legal institution in the contract and tort law is more extensive than the "obligation" concept. Due to this institution, Nominated contracts such as sale, rent, loan, and guarantee contract which are regarded as promissory contracts in the western law which merely cause obligations, are often considered as possessory in the Islamic law with a different effects. Also in tort law, the relationship between the person suffering the loss and the person causing the loss is not mainly only a personal promissory relationship but injured person is the owner of the equivalent or the value of the property and is its creditor of the tortfeasor and he, as any owner, has full legal control over this property. Thus it, considering the vast application of the debt in various domains of civil law as well as the quite independent and distinguished nature of it from obligation institution, can be suggested a comprehensive theory named “the general theory of debts that is a regulated and coordinated set of legal principles, rules, and concepts including concept, essence, subject, sources, the provisos, effects of debt and causes of debt discharging and fulfilling. This study is an introduction to this theory and represents the necessity of suggesting such theory. It should be noted that this theory which is perfectly consistent with the concepts of Islamic law, is in conflict with the western theory of obligations.