تعلیق حقوق بشر در وضعیت‌‌های اضطراری؛ هم‌سنجی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با میثاق بین‌‌المللی حقوق مدنی و سیاسی

معاهدات حقوق بشری واجد شرط تعلیق، از جمله میثاق بین‌‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، در حالی که به دولت‌‌های عضو، اجازه داده‌اند تا در وضعیّت‌‌های اضطراری، اجرای برخی از حقوق و آزادی‌‌ها را به حالت تعلیق در آورند، اصولی را مقرّر داشته‌اند که باید از سوی دولتها برای اعمال تعلیق رعایت شوند. هدف از پیش‌‌بینی چنین اصولی، پیشگیری از سوء استفاده از حقّ تعلیق و نقض گسترده‌‌ی حقوق بشر توسّط دولتها به بهانه‌‌ی وجود شرایط اضطراری می‌‌باشد. اصول حاکم بر اعمال تعلیق را می‌‌توان به دو دسته‌‌ی کلّی اصول ماهوی و اصول شکلی تقسیم نمود. اصول ماهوی حاکم بر اعمال تعلیق عبارتند از: اصل تهدید استثنائی، اصل تناسب، اصل رعایت سایر تعهّدات بین‌‌المللی، اصل عدم تبعیض و اصل حقوق غیر قابل تعلیق. اصول شکلی حاکم بر اعمال تعلیق نیز عبارتند از: اصل اعلام و اصل گزارش دهی. اجرای دقیق این اصول نیازمند ورود آنها به نظام‌‌های داخلی، به ویژه در قوانین اساسی کشورها می‌‌باشد. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز در اصل (79) خود به موضوع اعمال محدودیت‌‌های ضروری در زمان جنگ و شرایط اضطراری نظیر آن پرداخته است. در این مقاله، مسئله‌‌ی جایگاه وضعیت‌‌های اضطراری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و انطباق آن با مقررات میثاق بین‌‌المللی حقوق مدنی و سیاسی در رابطه با تعلیق حقوق بشر در وضعیت‌‌های اضطراری، به روش تحلیلی تطبیقی، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که اصل (79) قانون اساسی ایران انطباق کمی با ماده (4) میثاق بین‌‌المللی حقوق مدنی و سیاسی دارد و می‌‌تواند در بازنگری محتمل در آینده، مورد اصلاح قرار گیرد.

derogation of human rights in emergency situations; a comparative study of the constitution of the islamic republic of iran and the international covenant on civil and political rights

human rights treaties which contain derogation clause, albeit allowing the derogation of some rights and freedoms in states of emergency, have provided some principles that must be observed by the states parties for the derogation clause to be applicable. the purpose behind the prevision is the prevention from abuse of derogation right and gross violation of human rights by states under pretext of the existence of emergency situations. these principles can be divided into two general categories: substantive and procedural. the substantive principles are: the principle of exceptional threat, the principle of proportionality, the principle of observation of other international obligations, the principle of non-discrimination, the principle of good faith and the principle of non-derogable rights. the procedural principles are: the principle of proclamation and the principle of notification. strict implementation of these principles requires their entry into domestic systems, especially in the constitutions of countries. article 79 of the constitution of the islamic republic of iran also deals with the application of necessary restrictions in times of war and similar emergencies. in the study, the issue of the status of emergency situations in the constitution of the islamic republic of iran and its compliance with the provisions of the international covenant on civil and political rights (iccpr) relating to the suspension of human rights in emergency situations has been examined comparatively. findings indicate that article 79 of the iranian constitution is slightly in line with article 4 of the iccpr and could be amended in a possible future revision.