«دعوای مبتنی‏بر منفعت عمومی» و نقش آن در مبارزه با فساد اقتصادی؛ مطالعه تطبیقی حقوق ایران، آمریکا و انگلیس

درسالهای اخیر، در نظام حقوقی برخی‏ کشورها بر ظرفیت‏های حقوق مدنی در مبارزه با فساد اقتصادی و تحصیل نامشروع مال، تاکید شده ‏است. یکی‏ از اقدامات شایسته و ضروری در این زمینه، رفع انحصار حق اقامه دعاوی مربوط به منافع عمومی به‏ ویژه دعاوی مدنی (جبران خسارت و استرداد دارایی‏های عمومی) برای دولت و سازمانهای دولتی است. برخی‏کشورها از طریق فراهم‏کردن امکان اقامه دعوا برای اشخاص حقوق خصوصی و تبعاً ایجاد انگیزه‌های مالی،‏گامی موثر در مسیر مبارزه با مفاسد اقتصادی برداشته‌اند. در همین رابطه در سالهای اخیر «دعوای مبتنی‏بر منفعت عمومی» و‏گونه خاص آن: یعنی دعوای موسوم به «qui-tam‏» مورد توجه برخی‏کشورها قرار‏گرفته است. شرایط طرح چنین دعوایی و مبانی قانونی آن در‏کشورهایی‏که آن را پذیرفته‎اند و نیز شناخت مبانی و سازوکارهای حقوق موضوعه ایران قابل بررسی است. به‏ویژه این پرسش مطرح است‏که اتخاذ نهادی مشابه در حقوق ایران با لحاظ زیربناهای فقهی و حقوقی تا چه حد ممکن است؟ مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به قوانین و سایر منابع حقوقی‏کشورهای مورد مطالعه و تحلیل محتوایی آنها، در جهت توسعه دعاوی مبتنی بر منفعت عمومی در حقوق ایران استدلال نموده و با توجه به داده‏ها و یافته ‏های پژوهش نشان داده است‏که چگونه دعاوی مبتنی بر منفعت عمومی می‏تواند در جهت مبارزه با فساد اقتصادی موثر و‏کارا باشد.

public interest litigation and its role in fighting economic corruption (a comparative study of the iranian, american and english law)

in recent years, legal systems of some countries have emphasized on civil law capacities to fight economic corruption and acquisition of illicit assets. one of the appropriate and necessary actions in this regard is to remove monopoly on the right to sue, especially civil lawsuits (compensation and restitution of public property and assets) exclusive to the government. some countries have taken effective steps in fighting economic corruption by providing private entities with the authority of suing and consequently, by creating financial incentives. in this case, “public interest litigation” and its specific type known as “qui-tam” has been considered in some countries in recent years. the conditions for filing such action and its legal fundamentals in countries which accepted the action and also understanding the iranian legal principles and formalities are worth studying. the extent to which it is possible to establish or maintain a similar institution in the iranian law through observance of jurisprudential as well as legal fundamentals and infrastructures is yet to be answered. employing an analytical-descriptive method, the present study draws on the rules and legal resources of the three countries. through a meticulous content analysis, attempt is made to extend public interest litigation and qui-tam in the iranian law. findings suggest that lawsuits based on “public interest” could be effective in fighting economic corruption.