تحلیلِ مبانی و قواعدِ فلسفی-کلامیِ حقِ بر محیط زیست: مطالعه تطبیقی در حقوق معاصر و حقوق اسلام

حق دسترسی به محیط زیست سالم، امروزه یکی از حق های مهم در گفتمان های رایج حقوق بشر و شهروندی است. مطابق این حق هر شخص حق دارد در محیط زیستی سالم، پاک و عاری از آلودگی زندگی نماید. شکل گیری و اهمیت یافتن این حق در فضای حقوق عمومی، حاصل تحول نحوه زیست جمعی انسان ها، تغییر روابط انسان و دولت با طبیعت و فراموشی نظام واره های اکولوژیک پیرامون خویش در فرآیند توسعه شتاب آلود بعد از انقلاب صنعتی بود. لذا این سئوال اساسی مطرح می گردد، که از لحاظ فلسفی- کلامی انعکاس یافته در منابع اسلامی و نیز متون جدید، شکل گیری چنین حقی برای بشریت بر چه مبانی استوار است و چگونه توجیه می شود. در این مقاله کوشیده شده است به برخی از ابعاد این مسئله پرداخته شود. براین اساس ابتدا ضمن تحلیل مفهومی، به مبانی فلسفی- کلامی حق بر محیط زیست خواهیم پرداخت(1) و سپس قواعد کلیِ فلسفی- کلامی این حق را از منظر حقوق اسلام مورد بررسی خواهیم داد(2). فرض اساسی این مقاله بر این مبنا استوار است که حق بر محیط زیست بدون توجه به ابعاد فلسفی و نیز وضعیت متافیزیکی آن نمی تواند به هدف خود که تضمین محیط زیست سالم است، نائل گردد.

analyzing the philosophical-theological rules of the right to environment: a comparative study of contemporary law and the law of islam

the right of access to a healthy environment is one of the most important rights in the current discourses on human rights and citizenship. pursuant to this right, everyone has the right to live in a healthy, clean and unpolluted environment. the emergence and importance of this right in the area of public law was the result of the evolution of human being’s collective life style, the change of human-state relations with nature, and forgetting the ecological semi-systems around the self in the rapid process of development after the industrial revolution. therefore, the fundamental question which arises is that on the basis of which foundations such a right is formed for humanity and how it is justified in terms of philosophical-theological views reflected in islamic sources as well as in modern texts? in this paper, it has been tried to address some aspects of this issue. accordingly, first, in addition to conceptual analysis, we deal with the philosophical-theological foundations of the right to the environment (1). then, the general philosophical-theological rules of this right from the perspective of islamic law would be discussed (2). the basic presumption based on which this paper is grounded is that the right to environment cannot achieve its goal which is ensuring the healthy environment without thaking into account its philosophical dimensions as well as it metaphysical status.