مدل‌سازی رویشگاه بالقوه گیاه آنغوزه (ferula assa-foetida l.) با استفاده از مدل حداکثر بی‌نظمی در استان اصفهان

آنغوزه به‌عنوان یکی از مهمترین گیاهان دارویی و صادراتی ایران، اهمیت زیادی در معیشت جوامع محلی بهره‌بردار و صنایع دارویی دارد. بهره‌برداری بی‏رویه از رویشگاه‏های این گیاه و خشکسالی های اخیر موجب کاهش تراکم بوته‏ و نهایتاً انقراض این گونه در آینده‌ای نزدیک خواهد شد. این پژوهش به منظور شناسایی رویشگاه‏های بالقوه این گونه در استان اصفهان به کمک مدل‌سازی پراکندگی گونه‌ای انجام شد. بدین منظور بازدیدهای میدانی طی سالهای 1399 تا 1401 به مدت سه سال داده‏های 88 مکان حضور گونه مورد مطالعه جمع‌آوری شد. اطلاعات فیزیوگرافیکی (شیب، ارتفاع، جهت) و پس از انجام آزمون همبستگی پیرسون بر روی  19 متغیر اقلیمی، تعداد 8 متغیر انتخاب و در فرایند مدل‌سازی مورد استفاده قرار گرفتند. نقشه پراکندگی بالقوه گونه آنغوزه با استفاده از مدل حداکثر بی‌نظمی و سیستم اطلاعات جغرافیایی تولید شد. نتایج حاصل از ارزیابی مدل نمایانگر عملکرد مناسب مدل با مقدار شاخص مساحت زیر منحنی (auc) برابر با 0.962 بود. تحلیل اهمیت متغیرها با استفاده از آزمون جک‏نایف بیانگر آن است که درصد شیب، محدوده سالانه دما، بارندگی سالانه و میزان بارش سردترین فصل به ترتیب بیشترین تاثیر را در پراکندگی گونه دارا هستند. با توجه به منحنی‌های پاسخ به عوامل محیطی، احتمال حضور گیاه آنغوزه در مناطقی با شیب‏ بیشتر از 70 درصد، محدوده سالانه دما از حدود 37 تا 43 درجه سانتی‌گراد، بارش سالانه و بارش سردترین فصل سال به ترتیب با مقادیر حدود 70 و 40 میلیمتر بیشتر است. بر مبنای نتایج به‌دست‌آمده در مجموع حدود 7 درصد از رویشگاه‏های استان اصفهان بویژه در مناطق نیمه‌بیابانی و استپی برای رویش آنغوزه مطلوب هستند. در مجموع با در نظر گرفتن سه پارامتر شیب، محدوده سالانه دما و بارش سالانه و استفاده از نقشه مطلوبیت رویشگاه به‌دست‌آمده در این مطالعه می توان برای احیای رویشگاه‏های آنغوزه و توسعه کشت آن در استان برنامه‌ریزی نمود.

modelling potential habitat of ferula assa-foiteda l. using maximum entropy model in isfahan province

ferula assa-foiteda l., as one of the most significant medicinal and export plants in iran, plays a role in the livelihood of stakeholders and the pharmaceutical industry. over exploitation of this plant habitats and recent droughts will reduce plant density and eventually the extinction of this species in the near future. this study was conducted to identify potential habitats of this species in isfahan province using modeling species distribution. for this purpose, field surveys were carried out during the years 2020 to 2022 for three years and data of the studied species were collected from 88 presence points. physiographic information (slope, elevation, aspect) and eight variables aming 19 bioclimatic variables were selected using pearson’correlation analysis and used in the modeling process. the potential species distribution map was produced using maximum entropy model and geographic information system. the results of model evaluation showed the proper performance of the model with the auc value equal to 0.962. analysis of variable importance using jackknife test, showed that slope, temperature annual range, annual precipitation and precipitation of coldest quarter were identified as the most important environmental factors influencing the species distribution. regarding the response curves to environmental factors, ferula assa-foiteda is more likely to occure in areas with a slope of more than 70%, temperature annual range from about 37 to 43 °c, annual precipitation and precipitation of coldest quarter about 70 and 40 mm, respectively. based on the obtained results, about 7% of the habitats of isfahan province especially in the semi arid and steppe areas are suitable for the growth of ferula assa-foiteda. in general, by considering effective environmental parameters including slope, temperature annual range and annual precipitation and using the habitat suitability map, obtained in this study, it is possible to plan for the habitat rehabilitation of ferula assa-foiteda and develop cultivation in the province.