پراکندگی برخی گونه‌های مهم مرتعی تحت تاثیر عوامل ادافیکی و توپوگرافی (مطالعه موردی: مراتع شمال استان آذربایجان غربی)

در یک اکوسیستم مرتعی، توجه به عوامل محیطی و تاثیر آنها بر پراکندگی و استقرار گیاهان به منظور برنامه ریزی بهره برداری مهم است. هدف از این پژوهش بررسی ارتباط پوشش برخی گونه ها با عوامل محیطی در شمال استان آذربایجان غربی است. برای این منظور در بازه زمانی اواسط اردیبهشت تا اواخر خرداد سال 1400، نمونه برداری از پوشش گیاهی در هشت سایت مرتعی با ترکیب پوشش گیاهی مختلف در محدوده شهرستان های چایپاره و خوی به روش سیستماتیک–تصادفی با استقرار ترانسکت و پلات یک در یک متر مربعی صورت گرفت.. از هر یک از سایت ها در پنج نقطه از عمق صفر تا 20 سانتی متری نمونه خاک برداشت شد و برای اندازه گیری پارامترهای خاکی به آزمایشگاه منتقل شد. نتایج استفاده از آنالیز تطبیقی قوس‌گیری شده نشان داد که اهمیت محورها بر مبنای مقدار ویژه، از محور اول(با مقدار ویژه برابر با 0.36)) به دوم (با مقدار ویژه برابر با 0.23) و سوم کاهش‌ می یابد و در نتیجه سهم عمده تغییرات در  پراکندگی گونه های گیاهی، مربوط به محور اول و دوم است. بررسی تغییرات پراکندگی گونه ها بر اثر عوامل خاکی و توپوگرافی، با استفاده از روش خطی آنالیز افزونگی (rda) انجام شد. نتایج آنالیز افزونگی نشان می دهد چهار محور مجموعاً 83 درصد واریانس تغییرات ترکیب گونه ای را توسط عوامل محیطی تبیین می کند و لذا این امر نشان‌دهنده آن است که پارامترهای مورد بررسی تاثیر مستقیمی روی پراکندگی گونه ها دارند، ولی چون محور اول بیشترین مقدار (0.295) را دارد و مربوط به پارامترهای مختلف خاک است، این امر نشان‌دهنده این است که سهم خاک بر روی پراکندگی گونه ها در سایت های مطالعاتی بیشتر از پارامترهای توپوگرافی است. نتایج کلی این بررسی نشان داد که پراکندگی گونه های مرتعی در سایت های مطالعاتی تحت تاثیر توام عوامل خاکی و توپوگرافی قرار می گیرد. به نظر می رسد هر چه ارتفاع، کربن آلی، رطوبت اشباع، درصد شن و سیلت و رس، شیب و جهت دامنه و کلسیم در سایت مرتعی بیشتر، فراوانی حضور برخی گونه ها از قبیل artemisia fragrans willd ، antemis koteschyana boiss،l  cynodon dactylon و ceratocephalus falcatus l. افزایش می یابد و هرچه مقادیر کاتیون های خاک، هدایت الکتریکی، درصد آهک و اسیدیته خاک کمتر شود، فراوانی برخی گونه های دیگر از قبیل phlomis olivieri benth، teucrium polium l.، alyssum minutum schltdl. و tanacetum polycephalum sch.bip  در سایت های مطالعاتی بیشتر می گردد.

distribution of some important rangeland species under the influence of edaphic and topographic factors (case study: northern rangelands of west azerbaijan province)

in a rangeland ecosystem, it is important to pay attention to environmental factors and their effect on the distribution and establishment of plants in order to plan exploitation. the purpose of this research is to investigate the relationship between the cover of some species and environmental factors in the north of west azerbaijan province. for this purpose, in the period from mid-may to the end of june 2021, sampling of vegetation in eight rangelands sites with different vegetation combinations in chaipareh and khoy counties in a systematic-random method with the establishment of transects and plots one square meter was done. soil samples were taken from each of the sites at five points from 0 to 20 cm depth and taken to the laboratory to measure soil parameters. the results of the use of detrended correspondence analysis (dca) showed that the importance of the axes based on the specific value decreases from the first axis (eigen value equal to 0.36) to the second (eigen value equal to 0.23) and third axis, and as a result, the major contribution of changes in the distribution of plant species is related to the first and second axis. changes in species distribution due to soil and topography factors were investigated using the linear redundancy detrended analysis (rda) method. the results of the redundancy analysis showed that the four axes explain a total of 83% of the variance of species composition changes by environmental factors, and therefore this indicates that the investigated parameters have a direct effect on the distribution of species, but because the first axis, it has the highest value (0.295) and is related to different soil parameters, and this indicates that the contribution of soil on the distribution of species in the study sites is more than the topographical parameters. the general results of this study showed that the distribution of rangeland species in the study sites is influenced by soil and topographical factors. it seems that the higher the altitude, organic carbon, saturated moisture, percentage of sand, silt and clay, the slope and direction of the range and calcium in the rangeland site, the more frequent the presence of some species such as artemisia fragrans willd, antemis koteschyana boiss, l., cynodon dactylon and ceratocephalus falcatus l. increases and as the amount of soil cations, electrical conductivity, lime percentage and soil acidity decrease, the abundance of some other species such as phlomis olivieri benth, teucrium polium l., alyssum minutum schltdl. and tanacetum polycephalum sch.bip is more common in study sites.