بررسی برخی عوامل اکولوژیکی موثر بر پراکنش توده‌های سماق(rhus coriaria l.) و مقایسه آن با دو گونه همراه درمنه کوهی(artemisia aucheri boiss.) و گون کتیرایی(astragalus gossypinus fischer)(مطالعه موردی: مراتع کلات گناباد)

این پژوهش به منظور بررسی ارتباط برخی عوامل اکولوژیکی با تراکم و تاج‌پوشش توده‌های درختچه سماق(.rhus coriaria l) و مقایسه آن با دو گونه همراه درمنه کوهی(artemisia aucheri boiss) و گون کتیرایی(astragaluas gossypinus fischer) در طول محدوده ارتفاعی رویشگاه، در استان خراسان رضوی در ارتفاعات مشرف به دره خانیک واقع درمنطقه براکوه شهرستان گناباد، در سالهای 1399 تا 1400 انجام شده است. بدین منظور، میزان تراکم و تاج‌پوشش سه گونه مذکورتحت تاثیر تعدادی از عناصر خاکی وعوامل اقلیمی‌مورد آزمون رج‌‌بندی قرار گرفت. ابتدا نقشه‌های جغرافیایی حوزه با کمک arc gis ورژن 10 تهیه گردید. سپس نمونه‌گیری به تعداد 130 پلات درنقاط مختلف ارتفاعی از ابتدا تا انتهای رویشگاه منطبق بر 1600 متر تا 2400 متر از سطح دریا انجام شد و در هر توده‌ سماق، یک ترانسکت 100 متری در جهت عمود بر شیب به صورت تصادفی انداخته شد و در وسط آن یک پلات 20 در 20 متر مربعی و در هر پلات جمعاً از هر سه گونه مورد تحقیق 5پایه انتخاب وتراکم و تاج‌پوشش آنها تعیین گردید. در داخل هر پلات از عمق 30-0، 30-60 و 60-90 سانتی‌متری یک نمونه خاک برداشت و مخلوط نموده و در آزمایشگاه، اجزای بافت خاک، میزان آهک، اسیدیته، هدایت الکتریکی، کربن آلی، ازت، کلسیم، فسفر، سدیم وپتاسیم اندازه‌‌گیری شدند. اطلاعات اقلیمی‌منطقه نیز از ادارات هواشناسی منطقه و مراجعه به سالنامه‌‌های هواشناسی، تهیه گردید. سنجش نرمال‌بودن داده‌‌ها با آزمون کلموگروفاسمیرنوف(ks) و بررسی معنی‌داری داده‌‌ها به روش آزمون تجزیه واریانس چند متغیره آنوا و نیز آزمون توزیع نرمال گاوسی، انجام گرفت و رج‌بندی جامعه‌ گیاهی به روش تحلیل مولفه‌های اصلی (pca2) صورت گرفت. نتایج حاصل نشان داد که محور اول و دوم به ترتیب با مقادیر ویژه‌0.8697 و 0.7861 و واریانس 86.97 و 78.61 با ضریب همبستگی 98.41 و95.04 تغییرات پراکنش رویشگاه سماق در سطح یک توده را در ارتباط با توده‌‌‌های دو گونه دیگر و نیز عوامل محیطی منطقه، به میزان 70.7 درصد توجیه می‌کند. درانتها با استفاده از مدل توزیع نرمال گاوسی به روش gam براساس منحنی‌‌های هم‌ارتفاع، هم‌دما و هم‌باران، محدوده‌ اشتراک بهینه همه فاکتورهای عملکردی سه گونه مورد مطالعه در تطابق با همه فاکتورهای محیطی رویشگاه بدست آمد و تجزیه و تحلیل گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که از بین عوامل موثر در تعیین رویشگاه برای شرایطی که بتوان از این سه گونه گیاه دارویی بالاترین بهره برداری کرد و بهترین توسعه رویشی و زایشی را ایجاد نمود، از عوامل مربوط به بافت خاک مهمترین فاکتور درصد شن و شنریزه بوده و کمترین تاثیر مربوط به رس می باشد. مهمترین عامل اجزای خاک که نقش تغذیه‌ای در گیاه دارد، فسفر بوده و کمترین تاثیر مربوط به کربن می باشد از بین عوامل غیر تغذیه‌ای در خاک، مهمترین عامل شوری بوده و کمترین تاثیر نیز مربوط به اسیدیته می باشد. از میان عوامل موثر اقلیمی، مهمترین عامل، دما بوده و بارندگی در رتبه دوم قرار دارد. 

investigation of some ecological factors affecting habitat distribution sumac (rhus coriaria l.) in rangeland ecosystems (case study: kalat rangelands of gonabad).

the aim of this study was to investigate the relationship between ecological factors and the distribution of rangeland habitats of sumac shrub (rhus coriaria l.) and to determine the range of changes in effective environmental factors to interpret the best distribution of sumac habitats in khorasan razavi province within the heights overlooking khanik valley in brakuh , kalat district of gonabad city. in this study, geographical maps of the basin were prepared with the help of gis and samples were taken and according to the location of ecological population spots of sumac in the rangeland ecosystem, 130 plots in different altitudes from the beginning to the end of the habitat corresponding to 1600 meters to 2400 meters above sea level was selected and in each ecological spot a 100 meter transect was randomly thrown in the direction of the slope and in the middle a plot of 20 * 20 square meters and in each plot a total of 5 sumac trees were selected and inside the plots list of available plants and canopy cover their density was determined and two species of tragacanth (astragaluas gossypinus l.) and artemisia aucheri l. were also selected as two companion species for further analysis and comparison. inside each plot, three soil samples were taken from 030, 3060 and 6090 cm depths and a 1 kg sample was separated from the sample mixture and in the laboratory, soil texture components, lime content, acidity, salinity, organic carbon, nitrogen. , calcium, phosphorus, sodium and potassium were measured. during the sumac harvest season, a fruit sample was taken from each plot and sent to the laboratory to measure phenol and flavonoids. using meteorological data, the amount of rainfall and temperature in each plot were determined. first, the normality of the data was assessed by kolmogorovsmirnov test (ks) and the significance test of the data was performed by anova (duncan) multivariate test. to investigate the relationship between the vegetation distribution of sumac shrub and environmental factors, ridging was used. plant community ranking was done by principal component analysis (pca). the results showed that the first and second axes with specific values ​​of 71.98 and 12.71 and variance of 0.9575 and 0.6291, respectively, showed changes in the distribution of sumac habitat at the ecological spot level in relation to environmental factors in the region by 70.7%. justifies.finally, using gaussian normal distribution model by gam method based on hypsometric curves of height, temperature and rainfall, the optimal common point of all functional factors of sumac in this habitat, 1970 m altitude difference from sea level, 9.2 ° c and 233 rainfall was determined.