ارزیابی و مقایسه ی کارکرد حاصلخیزی خاک در پروژه‌های شاخص مقابله با بیابان زایی تحت دو نوع رویکرد مدیریتی اکولوژیک محور و اجتماعی- اکولوژیک محور در شهرستان سربیشه

بررسی اثر متقابل نوع رویکرد مدیریتی و نوع پروژه های شاخص مقابله با بیابان زایی بر کارکرد حاصلخیزی خاک از اهمیت ویژه ای در بحث پایش و ارزیابی این پروژه ها، برخوردار بوده که هدف تحقیق حاضر را شکل می‌دهد. برای این منظور، ابتدا محدوده ی سه نوع پروژه شاخص مقابله با بیابان زایی شامل بوته‌‌کاری، احداث هلالی‌‌آبگیر و بذرکاری بذرپاشی در دو نوع رویکرد مدیریتی اکولوژیک محور (پروژه بیابان زدایی دشت سربیشه) و اجتماعی اکولوژیک محور (پروژه بین المللی ترسیب کربن) در شهرستان سربیشه استان خراسان جنوبی (که در سال 1384 اجرا گردیده اند)، شناسایی‌شده و ضمن تعیین منطقه معرف در هر یک و حفر پروفیل با سه تکرار به‌صورت تصادفی، نسبت به برداشت نمونه خاک از عمق صفر15 سانتی متر اقدام گردید. سپس مقدار نیتروژن، فسفر و پتاسیم نمونه‌‌های خاک، به‌‌عنوان ویژگی‌‌های معرف حاصلخیزی خاک انداز ه‌گیری و مبنای مقایسه و ارزیابی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس اثر متقابل نوع رویکرد مدیریتی و پروژه های شاخص مقابله با بیابان زایی، بر مقدار پتاسیم خاک اختلاف معنی داری را نشان نداد که این مسئله را می توان ناشی از وفور پتاسیم در خاک های مناطق خشک عنوان نمود؛ اما در ارتباط با نیتروژن و فسفر، اختلاف معنی داری در سطح پنج درصد مشاهده گردید. به‌طوری‌که بیشترین مقدار این عناصر در مدیریت اجتماعی اکولوژیک‌محور (به ترتیب 0.19 و 0.005 گرم بر کیلوگرم) تحت پروژه ی بوته کاری و کمترین مقدار آن در مدیریت اکولوژیک‌محور (به ترتیب 0.14 و 0.002 گرم بر کیلوگرم)، تحت همان پروژه مشاهده گردید. نتایج به‌دست‌آمده نشان می دهد اگرچه بوته کاری به دلیل تمرکز بیشتر در انتقال، کاشت و آبیاری نهال ها و درنهایت افزایش پوشش گیاهی، نسبت به سایر پروژه ها، اثر بیشتری بر کارکرد حاصلخیزی خاک دارد، اما وضعیت کارکرد حاصلخیزی خاک این پروژه در رویکرد مدیریتی اکولوژیک محور حکایت از این واقعیت مهم دارد که نوع مدیریت شامل اجرا، حفاظت و بهره برداری صحیح از پروژه ها، اثر به‌مراتب مهم‌تری بر کارکرد حاصلخیزی خاک ایفا خواهد نمود. به‌طوری‌که مدیریت اجتماعی اکولوژیک محور به دلیل مشارکت فعال جامعه محلی در تمام مراحل برنامه ریزی، اجرا، نظارت و بهره برداری و درنتیجه حفاظت بهتر عرصه های اصلاحی توانسته است، به موفقیت بیشتری در این زمینه دست یابد. بر این اساس می توان نتیجه گیری نمود که هرچند احیای ساختار و عملکرد اکوسیستم هدف اصلی تمام فعالیت های احیایی است اما فرایند پایداری آن به شکل گسترده ای به انگیزه گروه های ذینفع و اثربخشی سازوکارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاستی مربوط است.

Evaluation and comparison of management approaches (Ecological and Social-Ecological approaches) on soil fertility performance in Sarbisheh city

The purpose of this research was to investigate the interaction between the type of management approach and the type of combating desertification projects on soil fertility function. It is especially important in monitoring and evaluation of these projects. For this purpose, at the first, the range of three types of combating desertification projects including bush planting, constructing a crescent pond and seeding sowing in two different management approaches, Ecological (Sarbisheh combating desertification project) and socioecological approaches ( International carbon sequestration project) in Sarbisheh city of South Khorasan province (which were implemented in 2005) were identified. The reference area was determined in each of them and the profile was dug randomly with five replications. Soil sample was taken from a depth of 015 cm. Then, the amount of nitrogen, phosphorus and potassium in soil samples were measured as soil fertility characteristics. The results of analysis of variance showed a nonsignificant difference between the interaction of management type and desertification index projects on soil potassium content due to the abundance of potassium in the soils of arid regions. However, in relation to nitrogen and phosphorus, a significant difference was observed (P< 0.05). As a result, the highest amount of these elements was observed in socioecological management (Respectively 0.19 and 0.005 g/kg) based on bush planting project. Rather, the lowest amount was observed in ecological management based (Respectively 0.14 and 0.002 g/kg) under the same project. The results of this study showed that although bush planting has a greater effect on soil fertility than other projects due to its greater focus on the transfer, planting and irrigation of seedlings and ultimately the increase in vegetation. However, the soil fertility status of this project in the ecological management approach indicates the importance of the type of management, including the implementation, protection and proper operation of projects which will have an important effect on soil fertility performance. The socioecological management has thus been able to achieve more success in this field due to the active participation of the local community in all stages of planning, implementation, monitoring and operation, and better protection of the revived areas. Therefore, it can be concluded that although the restoration of the structure and function of the ecosystem is the main aim of all restoration activities, its sustainability process is largely related to the motivation of stakeholders and the effectiveness of economic, social and political mechanisms.