همه گیری ویروس کووید ۱۹ و چالش های معنویت در ایران: (نگاهی کوتاه به چالش ها وراهکار ها)

در دوران همه گیری کرونا با شرایط بحرانی کم سابقه در کل دنیا روبرو هستیم ، بیماری در تمام دنیا گسترش یافته و همه کشور ها را درگیر کرده است.(1). این بحران علاوه بر سلامت جسم و روان حیطه های دیگر بشر مانند سلامت معنوی انسان ها را نیز تحت تاثیر قرار داده است. (2)از آنجایی که مقولات معنوی با سلامت کلی و بخصوص سلامت روان انسانها ارتباط تنگاتنگ دارند این موضوع می تواند اهمیتی دو چندان داشته باشد.(3) در ایران نیز این ویروس مشکلات زیادی را برای مردم و متخصصین سلامت ایجاد کرده است. در جامعه ایرانی که بیش از 99 درصد جمعیت را مسلمانان تشکیل میدهند مقوله های معنوی و مذهبی همپوشانی زیاد داشته و تاثیر زیادی از یکدیگر می گیرند(4).معنویت جستجو برای یافتن معنی نهایی زندگی و تقرب به منبع هستی است (5)و مذهب به این جستجو ساختار می دهد و اینکار را با ترسیم جایگاه اتوریته های دینی، شکل دادن شبکه اجتماعی، اداب و رسوم معین، ارزش گذاری به کارها، ترغیب به مشارکتهای جمعی و.... انجام می دهد.(6) با آسیب دیدن این ساختار ها در طول دوران قرنطینه کرونا این مطلب ایجاد بحران معنوی نمود. شناسایی و بحث راجع به این موضوع می تواند به ایجاد آمادگی برای موج های بعدی کمک نماید.چگونه ویروس کرونا بحران معنوی ایجاد کرد؟بعضی جنبه های این بحران شامل موارد زیر هست:1. اگر معنویت مذهبی در جامعه ایرانی را دارای سلسله مراتبی در نظر بگیریم که در بالا اماکن مقدس مهم و منازل بزرگان دین و در پایین جلسات مردمی دینی و در حدواسط مساجد و حسینیه ها قرار داشته باشند . تمام آنها تعطیل شده و دسترسی فیزیکی به آنها ناممکن شده بود . اماکنی که تا پیش از آن برخی مردم مسلمانان برای تقویت منابع معنوی درونی و کاهش استرس های روزمره روانی از آنها استفاده می کردند2. در فرهنگ ایران ارتباط مردم با اتوریته های دینی (روحانیون) بسیار تنگاتنگ بوده و در امور دینی و بعضی مسائل اجتماعی و حتی بعضی امور روزمره خط مشی فکری مردم را رهبران دینی تعیین می کنند .بسیاری از رهبران دینی در سنین سالمندی هستند و جزو گروه پرخطر بیماری کرونا قرار دارند لذا این ارتباط هم تحت تاثیر کرونا و کاهش روابط فیزیکی و اجتماعی دچار چالش شد .3. پتانسیل مجامع مذهبی و حمایت های روانی و اجتماعی هم کیشان از یکدیگر در کاهش استرس های روانی و پیشگیری از اختلالات روان در مطالعات مختلف قبلی مورد تاکید قرار گرفته است. (7) در آموزه های اسلامی نیز تاکید زیاد بر اجتماع و مشارکت بین برادران دینی شده است .در حالیکه این اجتماعات نیز در شرایط قرنطینه ناشی از بیماری ممنوع شدند. 4. بسیاری از بازماندگان فوتی های این بیماری بخاطر مشکلات ذکر شده از همراهی فیزیکی هنگام تشییع عزیز از دست رفته شان محروم مانند یا نتوانستند طبق رسوم سنتی فرهنگی خودشان عزاداری نمایند.و در معرض خطر ایجاد سوگ حل نشده و کمپلیکه و بعضا تعارضات معنوی ناشی از آن قرار گرفتند. (4)همه اینها ضرورت مداخله متخصصین در حیطه های معنوی را نشان می داد . بعضی اقدامات زیر در کاهش بحران های مذکور کمک کننده بود.1. سایکواجوکیشن به عموم مردم در جهت ایجاد بینش و پذیرش هیجانی (علاوه بر پذیرش منطقی) تغییرات جدید در شیوه زندگی توسط متخصصین سلامت روان انجام شد. روحانیون هم با تاکید بر این نکته که که مطابق آموزه های اسلامی جان افراد در دین اسلام از مهمترین اصول است . افراد را به پذیرش قوانین جدید اجتماعی و کشف اهداف و معانی جدید در آن مانند کاهش روابط فیزیکی برای کمک به حفظ جان دیگران دعوت نمودند. 2. تغییر شرایط برگزاری تجمعات مذهبی از شیوه سنتی به شیوه های سازگارانه تر که بتوان پروتکل های بهداشتی را در آنها رعایت کرد. یا استفاده از راههای مجازی به جای حضور در اماکن معنوی انجام شد. به این ترتیب احساس از دست دادن منابع معنوی در افراد کمتر شد.3. ایجاد روشهای جایگزین سوگواری سنتی به شیوه های جدید و مجازی ، مانند هماهنگی بین بازماندگان برای دعا کردن یا طلب مغفرت برای روح متوفی در زمان و ساعت مشخص که از طریق شبکه های مجازی انجام می شد یا انجام اعمال نیک از طرف متوفی بصورت دست جمعی و هماهنگ شده توسط نزدیکانش توانست تا حدی احساس تنهایی در شرایط سوگواری در قرنطینه را کاهش دهد و حس همدردی و همدلی بیشتری ایجاد نماید.نتیجه گیری: مواردی که شرح داده شد بعضی در طول ماههای گذشته در جامعه ایرانی توسط متخصصین سلامت روان و بعضی توسط متخصصان دینی انجام شد، و توانست تا حدی استرس های روانی و معنوی وارده بر جامعه را کاهش دهد . در حال حاضر با ورود به موج سوم کرونا و ازمان دوره بیماری ممکن است استرس های قبلی مجددا تشدید شود و به نظر میرسد پژوهش و تعمق بیشتر متخصصین و همفکری آنها بتواند راهکارهای موجود را تقویت کرده یا به کشف راهکارهای جدید بیانجامد.مسلما جنبه های دیگری از استرس هایی که در ایجاد بحران معنوی در دوران کرونا وجود دارد که در اینجا مجال پرداختن به آن نیست. و لازم است پژوهش هایی بیشتری در این زمینه انجام شود تا حد ممکن از ایجاد مشکلات بیشتر برای افراد جامعه پیشگیری شود.