ارزیابی اثر خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی با استفاده از شاخص Spi (مطالعۀ موردی: دشت شهربابک، استان کرمان)

بررسی تغییرات منابع آب زیرزمینی در برنامه ریزی و مدیریت پایدار منابع آب هر منطقه اهمیت فراوانی دارد و مدیریت علمی آن نیازمند دانستن رابطۀ آن با خشکسالی است. در این پژوهش متغیرهای تبخیر، دما، بارندگی از داده های اقلیمی و از داده های هیدرولوژیکی دبی و همچنین داده های عمق آب زیرزمینی 50 حلقه چاه مشاهده ای در دشت شهربابک واقع در غرب استان کرمان طی دورۀ آماری 941371 استفاده شد. ابتدا شاخص spi، طولانی ترین دوره و تعداد سال های مواجهه با خشکسالی محاسبه شدند. سپس با استفاده از آزمون ناپارامتری من ـ کندال روند تغییرات شاخص spi، تبخیر، دبی و عمق آب زیرزمینی مشخص شدند. نتایج نشان داد که در اکثر ایستگاه ها در طول 33 سال اخیر، روندهای عمق آب زیرزمینی، تبخیر، دبی و شاخص خشکسالی کاهشی است. سپس رابطۀ همبستگی بین عمق آب زیرزمینی، شاخص spi، تبخیر و دما بررسی شد و نتایج نشان دهندۀ عدم وجود رابطۀ همبستگی معنی داری بین متغیرهای اقلیمی تبخیر و دما با عمق آب زیرزمینی و وجود همبستگی بین عمق آب زیرزمینی (متغیر وابسته) و شاخص spi (متغیر مستقل) در مقیاس 48 ماهه بود که بیشترین ضرایب همبستگی و تبیین به ترتیب برابر با 0/439 و 0/51 در سطح معنی داری 99 درصد به دست آمد. معنی دار بودن این رابطه حاکی از تاثیر مستقیم خشکسالی بر سطح آب زیرزمینی در این دشت است. تغییرات عمق آب زیرزمینی در ارتباط با شدت و طول دورۀ خشکسالی و همچنین روند منفی نشان می دهد که هر شش ایستگاه مورد بررسی با خشکسالی مواجه اند. از بین معیارهای مورد توجه در این شاخص، معیار طول دورۀ خشکسالی، معیار مناسبی جهت نشان دادن وضعیت خشکسالی در منطقه تشخیص داده شد و مشخص گردید که علاوه بر برداشت بیش از حد مجاز از آبخوان، خشکسالی طولانی مدت اثر مخرب تری نسبت به دوره های کوتاه تر خشکسالی در افت سطح آب زیرزمینی دارند.