ارزیابی تغییرات مکانی و زمانی بارش در ایران

در این پژوهش، به منظور واکاوی تغییرات مکانی و زمانی بارش ایران، از داده های پایگاه داده gpcc که دارای تفکیک مکانی 0/5 * 0/5 درجه است، در یک دورۀ 40 ساله (1974ـ2013) استفاده شده است. نخست برای تحلیل مکانی بارش، از داده های استخراج شده از این فراوردۀ بارشی میانگینِ سالانه، فصلی و ماهانه تهیه و سپس با روش idw در نرم افزار gis، 17 نقشۀ میانگین برای بارش تولید شد. برای بررسی زمانی بارش با استفاده از میانگین وزنی داده های بارش، 17 نمودار سری زمانی تهیه و معناداری روند سری های زمانی نیز از طریق آزمون ناپارامتری من ـ کندال در سطح 95 درصد آزمون شد. نتایج پژوهش نشان داد که میانگین بارش یاخته ای کشور 255/22 میلی متر است. بیشینۀ بارش در سواحل و کرانه های غربی دریای خزر و ارتفاعات زاگرس و کمینۀ بارش عمدتاً در بخش های مرکزی و شرقی و جنوب شرقی کشور مشاهده می شود. در عین حال، هرچه از سمت شمال، شمال غرب و غرب کشور به سمت بخش های مرکزی، شرقی و جنوبی پیش رویم، از میزان بارش سالانه نیز کاسته می شود. فصل زمستان با میانگین یاخته ای بارش 79/6 میلی متر و فصل تابستان با میانگین 11/5 میلی متر، به ترتیب پربارش ترین و کم بارش ترین فصل های ایران هستند. بیشینۀ بارش فصل زمستان در کشور منطبق بر کرانه های غربی خزر و قلل ارتفاعات زاگرس در غرب کشور است. این در حالی است که کمینۀ بارش در این فصل بخش های مرکزی، شرقی و جنوبی کشور را دربرمی گیرد. واکاوی نقشه های ماهانۀ بارش ایران نیز حاکی از دو گروه زمانی بارش است: ماه های نوامبر (آبان)، دسامبر (آذر)، ژانویه (دی)، فوریه (بهمن)، مارس (اسفند) و آوریل (فرودین) با میانگین بارش بیش از 23/3 میلی متر، پربارش ترین ماه های سال و ماه های می (اردیبهشت)، ژوئن (خرداد)، جولای (تیر)، آگوست (مرداد)، سپتامبر (شهریور) و اکتبر (مهر) کم بارش ترین ماه های سال هستند. در سری زمانی بارش سالانۀ ایران در سطح اطمینان 95 درصد، بارش روندی معنادار و کاهشی از خود نشان می دهد. در این سری زمانی، روند سالانۀ بارش در ایران از سال 1992 تا 2013 کاهشی است. در سری های زمانی فصلی، فصل زمستان روندی معنادار و کاهشی دارد، ولی در فصول بهار و تابستان و پاییز، فرض وجود روند تایید نشد. بررسی و تحلیل روند بارش ایران در سری های زمانی ماهانه نیز حکایت از فقدان معناداری در سطح اطمینان 95 درصد دارد.