بررسی فیتوشیمیایی اسانس گیاه دارویی پنج‌ انگشت (vitex pseudo-negundo (hausskn.)) رشد یافته در رویشگاه‌های طبیعی به روش کروماتوگرافی (استان فارس-شهرستان داراب)

گیاه پنج ‌انگشت یکی از گیاهان دارویی است که در زیست‌ بوم‌های طبیعی خشک و اغلب در حاشیۀ رودخانه‌های فصلی، بستر مسیل‌ها و دامنۀ اراضی آبرفتی ارتفاعات مرکزی کشور می‌روید. استان فارس یکی از رویشگاه‌های مهم این گیاه است و جمع‌آوری اطلاعات دربارۀ پراکنش این گیاه در نقاط مختلف استان فارس اهمیت دارد. بررسی‌ها نشان داده است که گیاه دارویی پنج‌انگشت اثرات دارویی متنوعی دارد و به‌طور فراوان در طب سنتی استفاده می‌شود. هدف از این پژوهش، بررسی فیتوشیمیایی اسانس گیاه دارویی پنج‌انگشت رشدیافته در رویشگاه‌‌های طبیعی شهرستان داراب است. برگ‌های گیاه از مناطق مختلف در رویشگاه طبیعی از لایه‌های مختلف ارتفاعی برداشت شدند. نمونه‌ها بعد از خشک شدن در دانشکدۀ کشاورزی و منابع طبیعی داراب به کمک دستگاه کلونجر و با روش تقطیر با آب اسانس‌گیری شد. برای شناسایی ترکیب‌های اسانس از دستگاه گاز کروماتوگرافی (gc/mas) استفاده شد. با استخراج و آنالیز اسانس پنج‌انگشت در رویشگاه‌های مختلف در شهرستان داراب، 43 ترکیب شیمیایی متفاوت شناسایی شد. درصد بازده اسانس به‌ترتیب در مناطق مختلف رویشگاه این گیاه در شهرستان داراب شامل فتح‌آباد (0.6)، اعراب چگینی (0.4)، جنت‌شهر (0.5)، تنگ کتویه (0.3)، تنگۀ رغز (0.2)، آب‌باریک (0.7) و فسارود (0.9) است. میانگین بیشترین ترکیب‌های شیمیایی موجود در اسانس پنج‌انگشت در رویشگاه‌های مختلف شهرستان شامل آلفا-پینن (50.40 درصد)، لیمونن (14.98درصد)، (ای)-کاریوفیلن (8.55 درصد)، سابینن (3.54 درصد) و میرسن (2.44 درصد) است. براساس پژوهش حاضر، اسانس این گیاه می‌تواند به‌عنوان یک منبع طبیعی غنی از ترکیب شیمیایی آلفا-پینن، مورد توجه شرکت‌های داروسازی قرار گیرد. استخراج ترکیب آلفا-پینن از اسانس گیاه پنج‌انگشت می‌تواند سودآوری و ارزآوری بالای برای فعالان این حوزه در داخل داشته باشد و از خروج ارز از کشور جلوگیری کند. با توجه به بردباری این درختچه به شرایط بوم‌شناختی اراضی نیمه‌بیابانی و زیبایی منظر می‌توان به ارزش دارویی گیاه نیز توجه بیشتری شود.

phytochemical investigation of the essential oil of vitex pseudo-negundo (hausskn.) grown in natural habitats by chromatography method (fars province-darab city)

introduction: the vitex pseudo-negundo plant is one of the types of medicinal plants that grow in natural ecosystems and often on the margins of seasonal rivers, dry rivers, mesial beds and alluvial land ranges in the central highlands of the country. fars province is one of the important habitats of this plant and it is important to collect information about the distribution of this plant in different parts of fars province. studies have shown that the plant has anti-cancer, antioxidant, antibacterial, antiviral, disinfectant and antifungal effects, and is also widely used in traditional medicine as an anti-inflammatory, tonic, diuretic, appetite suppressant. it is used as astringent, narcotic, carminative and anti-flatulent. the aim of this research is to investigate the phytochemical contents of the essential oil of the vitex pseudo-negundo medicinal plant grown in the natural habitats of darab city. materials and methods: at first, the natural habitats of the plant in the city were determined on the map by field survey. in each area, the height above the sea level, latitude and longitude were measured by a positioning device (gps, vista model, taiwan). due to the high density and abundance of the vitex pseudo-negundo plant in the fasarood area of darab, the physical and chemical characteristics the soil of this habitat, such as soil acidity, electrical conductivity and soil elements, was also recorded through soil sampling and data analysis. then the fresh leaves of the plant were collected from the habitats in question. in order to prevent undesirable changes, the collected plant organs were dried in the shade at a temperature of 10-20 degrees celsius. in order to extract essential oil, 100 grams of flowering branches crushed by a mill were extracted by distillation with water using a clevenger machine for 3 hours in the laboratory of medicinal plants of the faculty of agriculture and natural resources of darab city. separation of essential oil from the column of the device was done with a special syringe. the resulting essential oils were separated from the surface of the water by anhydrous sulfate, dehumidified, then weighed and then the percentage of essential oil production efficiency was calculated through the formula. after dehydrating, the essential oil was stored in a closed glass container in a refrigerator at a temperature of 4 degrees celsius until it was injected into the gas chromatograph. gas chromatography (gc: gas chromatography) and gas chromatography-mass spectrometry (gc-ms: gas chromatography-mass spectrometry) were used to determine the quantity and quality of essential oil compounds. results and discussion: one of the important results of this research, compared to the results of similar research on vitex pseudo-negundo plant in different regions of the country, is the identification of 43 different compounds in vitex pseudo-negundo plant essential oil by chromatography method.