شبیه‌سازی تاثیر سناریو بهبود وضعیت مراتع بر رواناب و رسوب در رودخانۀ سرباز استان سیستان و بلوچستان

پوشش گیاهی مرتعی به‌صورت طبیعی مانند چتری بر روی زمین گسترده شده و حافظ آب، خاک و موجودات زنده است. تغییرات پوشش گیاهی باعث بهبود و یا خسارات جبران‌ناپذیری به منابع آب و خاک می‌شود. اطلاع از اثر تغییرات پوشش گیاهی بر مولفه‌های هیدرولوژیک آبخیز شامل دبی و رسوب پیش‌نیاز هرگونه برنامه‌ریزی مدیریتی در مقیاس آبخیز است. در این تحقیق برای بررسی تاثیر تغییرات پوشش گیاهی بر رواناب و رسوب در حوزۀ آبخیز رودخانۀ سرباز استان سیستان و بلوچستان از مدل هیدرولوژیکی swat و سناریوسازی بهبود وضعیت مرتع از ضعیف به متوسط استفاده شد. پس از تلفیق نقشه‌ها 97 واحد پاسخ هیدرولوژیک و 21 زیرحوضه به دست آمد. پس از آماده‌سازی داده‌های ورودی، مدل برای یک دورۀ 23 ساله از سال 1999تا 2021 واسنجی‌ و صحت‌سنجی گردید. ابتدا مدل برای زمان حال و براساس داده‌های پایه اجرا گردید و در ادامه، سناریوی بهبود وضعیت مرتع اعمال گردید. نتایج آنالیز حساسیت نشان داده پارامترهای آلفا در جریان برگشتی و شمارۀ منحنی بیشترین تاثیر را در واسنجی و صحت‌سنجی شبیه‌سازی داشته‌اند. نتایج به‌دست‌آمده از واسنجی رواناب با ضریب نش-ساتکلیف 0.76‌ و ‌ضریب تبیین 0.86 و برای رسوب به‌ترتیب 0.53 و 0.58 به دست آمد که برای رواناب در طبقۀ خوب و برای رسوب قابل قبول است. با اعمال سناریو بهبود پوشش مراتع از ضعیف به متوسط موجب کاهش بسیاری از پیک‌های اوج رواناب شده است. دبی سیل از 18 متر مکعب در ثانیه در ماه 75 به 8 متر مکعب شده است؛ درکل میزان میانگین رواناب و رسوب به‌ترتیب در این تحقیق 46.88 و 15.53 درصد کاهش یافته و نشان از کارایی این سناریو برای کاهش رواناب و رسوب است.

simulating the influence of rangeland conditions improvement on sarbaz river’s discharge and sedimentation

background and objectives: protecting water, soil, and organisms, rangeland vegetation is naturally spread over the earth like an umbrella. on the other hand, vegetation changes either cause an improvement or irreparable damage to water and soil resources. therefore, knowing the effect of vegetation changes on hydrological components of the watershed, including base and peak flow, is a prerequisite for any management planning at the watershed scale. however, the issue takes on particular significance in arid and semi-arid areas, where there is no sufficient quantitative data and the land cover and land use classes are widely dispersed. therefore, this study sought to calibrate and validate a model for simulating runoff and sediment in the sarbaz watershed using the soil and water assessment tools (swat). what follows presents a scenario concerning the simulation of the influence of improving rangeland vegetation on hydrological components of the sarbaz basin using a recalibrated and validated model.methodology: this study used the swat hydrological model to investigate the effect of vegetation changes on discharge and sedimentation in the sarbaz river watershed located in sistan and baluchistan province, enacting the scenario of improving rangeland conditions from poor to moderate. to this end, hru was obtained from the combination of land use, soil, and slope class maps. then, surface runoff, sediment, and chemical elements were calculated for each hru, each sub-basin, and the watershed, respectively. on the other hand, ninety-seven hydrological response units were obtained based on digital height lines of 21 sub-basins after combining three maps. then, following the preparation of the intended parameters and input data, the model was calibrated for 17 years from 1999 to 2016, and validated over a five-year period from 2017 to 2021. finally, the model was implemented for the present time based on preliminary data, and then the scenario of improving the pasture conditions from poor to moderate was enacted to determine the influence of vegetation on runoff and sediment.