تحلیل مقایسه‌ای مفاهیم سلامت و پایداری حوزه آبخیز (یادداشت فنی)

ارزیابی پیامدهای ناشی از افزایش بی‌رویه جمعیت و نیاز روزافزون به منابع‌طبیعی به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک با حساسیت و شکنندگی بالا، از ضروریات بنیادین مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز است. اگرچه مفاهیم سلامت و پایداری حوزه آبخیز به ‏هم ‏نزدیک هستند اما تفاوت‌های بین این دو مفهوم هنوز برای بسیاری از افراد واضح نمی ‏باشد. لذا نوشتار حاضر به معرفی، روشن‌سازی و مقایسه دو مفهوم سلامت و پایداری حوزه آبخیز پرداخته است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که سلامت حوزه آبخیز توانایی بوم‌سازگان‌‌های آن برای حفظ ساختار، خودتنظیمی و بازیابی توانایی‌ها بعد از بروز تنش‌ها می‌باشد. این مفهوم یک فرآیند مقطعی است و با خدمات حوزه آبخیز ارتباط نزدیکی دارد، به‌طوری‏که برای ارزیابی سلامت حوزه آبخیز از معیارهای زیستی‌فیزیکی استفاده شده و نتایج حاصل از ارزیابی آن علاوه‏ بر ارائه سامانه هشدار اولیه تخریب محیط‌زیست، علت تنش و مشکل موجود در سامانه آبخیز را تشخیص خواهد داد. اما پایداری حوزه آبخیز در واقع به توانایی آن برای تداوم ارائه خدمات در آینده نامحدود مربوط می‌شود. به‌عبارت‏ دیگر پایداری حوزه‌ آبخیز یک فرآیند طولانی‌مدت است که در ارزیابی آن از ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیط‌ زیستی به‌عنوان ابعاد اصلی ارزیابی استفاده می‌شود. بنابراین اطلاعات حاصل در مورد هر یک از مفاهیم سلامت و پایداری می‌تواند به‌عنوان مبنایی مناسب برای برنامه‌ریزی‌های جامع مدیریتی در مقیاس حوزه ‏آبخیز تلقی شود که درک صحیح این مفاهیم به مدیران و سیاست‌گزاران برای اتخاذ تصمیم‌های مناسب کمک خواهد کرد.