پایش زمانی- مکانی تغییرات پلایای دریاچه نمک و اثرات زیست محیطی آن بر نواحی پیرامونی

با توجه به خشک شدن دریاچه نمک در اثر فعالیت های انسانی و تغییر اقلیم ، طبیعتاً شکل گیری بحران در این دریاچه، می تواند از نظر زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی، تاثیرات منفی بر جوامع انسانی پیرامون داشته باشد.پژوهش حاضر بر آن است که تغییرات زمانی- مکانی پلایای دریاچه نمک و در وهله بعدی بررسی و تحلیل اثرات تغییرات پلایا بر امنیت زیست‌محیطی نواحی پیرامونی را بررسی و واکاوی کند. برای دستیابی به این هدف، در ابتدا، با استفاده از شاخص‌های شوری خاک از جمله شاخص شوری استانداردشده (ndsi)، شاخص شوری 1 (si1)، شاخص شوری 2 (si2 ) و شاخص درجه روشنایی(bi)، پهنه‌های نمکی طی بازه زمانی 30 ساله (1992-2021) با فواصل زمانی پنج‌ساله شناسایی شد. سپس با استفاده از روش حداکثر احتمال (maximum likelihood) پهنه پلایای نمک پهنه‌بندی شد و به چهار نوع پوشش اراضی، شامل پهنه آبی، پهنه مرطوب، پهنه نمکی و کاربری دیگر طبقه‌بندی شد. نتایج تحقیق نشان داد به دلیل کاهش ورودی آب به دریاچه در نتیجه احداث سد در بالادست حوضه و اثرات تغییر اقلیم، پهنه آبی یا دریاچه فصلی دریاچه نمک از میان رفته و پهنه نمکی در این بخش گسترش‌یافته است. بیشترین تغییرات دریاچه مربوط به بخش شمال غربی دریاچه است که مهم‌ترین رودخانه‌‌ها از جمله جاجرود، شور، قره‌چای و قمرود به این بخش از دریاچه، زهکشی و تخلیه می‌شوند. بررسی پراکنش سکونتگاهها در نواحی پیرامون پلایای نمک نشان می دهد که شهرهای قم، کاشان و آران و بیدگل نزدکترین سکونتگاها در نزدیکی پلایای دریاچه نمک است اما بررسی وضعیت و جهت باد غالب در منطقه، نشان داد که بیشتر خطرات ناشی از خشکیدن پلایای دریاچه نمک متوجه زمینها و مناطق سکونتگاهی در غرب پلایا بخصوص استان قم خواهد شد.

temporal-spatial monitoring of the namak lake playa changes and its environmental impacts on the surrounding regions

the namak lake is situated between three provinces: isfahan, qom, and semnan. however, the functioning of namak lake and its susceptibility to environmental, ecological, economic, and social influences not only affect the immediate surroundings but also impact other provinces. naturally, a crisis in this lake can have negative effects on human communities and the residents of the surrounding areas in terms of environmental, economic, and social aspects. therefore, the aim of this research is to identify the temporal-spatial changes in the salinity of namak lake and, subsequently, to investigate and analyze the effects of these changes on the environmental security of the surrounding regions. to achieve this goal, salt zones were identified using soil salinity indices, including the normalized difference salinity index (ndsi), salinity index 1 (si1), salinity index 2 (si2), and brightness index (bi), over a 30-year period (1992-2021) with five-year intervals. then, using the maximum likelihood method, the salt zones were classified into four land cover types, including water zone, moist zone, salt zone, and other uses. the results of this study indicate that due to the reduction in water inflow into the lake as a result of dam construction in the upstream basin and the effects of climate change, the water zone, or seasonal lake, of namak lake has disappeared and the salt zone has expanded in this area. the most significant changes in the lake are related to the northwestern part of the lake, where major rivers such as jajrood, shur, qarechai, and qamaroud flow into this part of the lake, contributing to its drainage. therefore, dam construction on these rivers has led to a downward trend in water flow into the lake. furthermore, the results suggest that due to the absence of settlements and human communities near namak lake and the natural and climatic conditions of the region, it is not expected that environmental incidents that could have security and political implications will occur in the short term.