آشکارسازی کانون‌های جدید گردوخاک گسترش‌یافته در شمال ایران

فرایند مستمر و رو به گسترش گرمایش جهانی به‌ویژه در منطقه آسیا، شرایط را برای افزایش خشکی و گسترش پدیده بیابان‌زایی فراهم کرده است. بسیاری از بیابان‌هایی که تا چندی پیش در تعادل اکولوژیک، شرایط حفاظت خاک را داشتند، امروزه به‌عنوان کانون‌های تازه‌ای از ایجاد مخاطره گردوخاک گسترش‌یافته تبدیل شده‌اند. نمونه‌های متعددی در ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص‌اش، در میان برخی از بیابان‌های مهم دنیا، اتفاق افتاده است. ناهنجاری دمایی 8 درجه‌ای در زمستان سال گذشته در حوضه آبخیر دریای کاسپین، کانون‌های گردوخاک جدیدی برای سواحل جنوبی این دریا فراهم کرده است. در تاریخ 30 الی 31 اردیبهشت 1400، گردوخاکی کم‌سابقه از لحاظ وسعت منطقه درگیر و همچنین غلظت، در ایستگاه‌های هواشناسی استان گیلان به ثبت رسید. اجرای مدل‌های پسگرد شیمیایی جو hysplit نشان از گسیل گردوخاک از منطقه شمال‌غربی دریای کاسپین برای اولین‌بار به سواحل جنوبی دریای کاسپین (استان گیلان) با چنین شدتی دارد. کانون و منشاء این گردخاک بیابان راین در شمال‌غربی دریای کاسپین شناسایی شد. گرمایش مستمر و کم‌سابقه در منطقه و همراهی با جریان‌های قوی شمالی-جنوبی شرایط را برای گسیل این گردوخاک فراهم کرد. به‌دلیل منشاء گردوخاک گسیل‌شده و همچنین وضعیت جغرافیایی و توپوگرافیکی حوضه دریای کاسپین، تراز این گردوخاک از سطح زمین تا ارتفاع کمتر از 1500 متر ارزیابی شد. تحلیل شرایط همدید‌ با استفاده از داده‌های بازتحلیل ncep/ncar با تفکیک مکانی‌ 1 درجه، بیانگر استقرار توده هوای پرفشار با مرکز 1018 هکتوپاسکال روی بخش‌های شمال‌غربی دریای کاسپین و نفوذ زبانه پرفشار تا سواحل جنوبی دریای کاسپین است. با‌توجه‌به گرادیان مناسب فشاری و افزایش سرعت باد، چشمه‌های مولد گردوخاک روی مناطق بیابانی راین شکل گرفته و با حاکمیت جریان‌های شمالی (جنوب سو) توده گردوخاک به سمت استان گیلان گسیل می‌یابد.

detection of the new dust source for the north of the iran

abstract the continuous and expanding process of global warming, especially in the asian region, has provided the conditions for increasing drought and the spread of desertification. many deserts had ecologically balanced soil conservation conditions that until recently have become new sources of dust generation now. numerous examples have occurred in iran due to its special geographical location among some of the most important deserts in the world. temperature anomaly (about 8º c) last winter in the caspian sea basin has created new dust sources for the southern coastal of the caspian sea. on 30-31 may 1400, dust emission was recorded in meteorological stations of gilan province in terms of area and concentration. the implementation of hysplit chemical backward models shows the emission of dust from the northwestern region of the caspian sea to the southern coastal of the caspian sea (guilan province) for the first time with such intensity. the source and origin of this dust was identified in the rhine desert in the northwest of the caspian sea. continuous and unprecedented warming in the region and accompanied by strong north-south currents provided the conditions for the emission of this dust. due to the origin of the emitted dust as well as the geographical and topographical conditions of the caspian sea basin, the level of this dust was assessed from the ground level to an altitude of less than 1500 meters. analysis of synoptic conditions using ncep / ncar analysis data with 1 degree horizontal resolution indicates the establishment of high pressure air mass with a center of 1018 hpa on the northwestern parts of the caspian sea and the penetration of high pressure to the southern coastal areas of the caspian sea. due to the appropriate pressure gradient and increasing wind speed, dust-producing springs are formed on the desert areas of the rhine and with the dominance of the northern currents (south-south), the dust mass is sent to gilan province.keywords: global warming, dust emission, russian rhine desert, gilan.