رابطه فضایی متغیرهای اقلیمی با عملکرد برنج و گندم (مورد مطالعه: سواحل جنوبی خزر)

اقلیم از عوامل تعیین‌کننده در کمیت و کیفیت تولید محصولات کشاورزی است، این پژوهش ارتباط میان عناصر اقلیمی بارش و دما به عنوان متغیرهای مستقل با عملکرد برنج 40 شهرستان و گندم30 شهرستان به عنوان متغیرهای وابسته در سواحل جنوبی دریای خزر در طول دوره آماری 1379-1395 واکاوی شد. با استفاده از آزمون خودهمبستگی موران و رگرسیون وزن‌دار جغرافیایی تحلیل‌های آمار فضایی انجام شد. براساس نتایج حاصل از شاخص موران به‌ترتیب به‌میزان z = 0.4342121 برای برنج وz = 0.719571 برای گندم نشان داد که الگوی توزیع فضایی عملکرد برنج و گندم دارای الگوی خوشه‌‌ای است. تاثیر مثبت بارش در عملکرد برنج در شرق دریای خزر با دامنه ضرایب رگرسیون0.020 تا 0.540 قابل توجه است؛ همچنین نتایج حاکی از رابطه منفی میان متغیر دما با عملکرد برنج در جنوب‌شرق و شرق و اثر مثبت آن بر عملکرد برنج در دیگر نواحی بود. تاثیر بارش بر عملکرد گندم در غرب و مرکز منطقه با دامنه ضرایب رگرسیون 0.481- تا 0.871- منفی بدست آمد. همچنین نتایج حاکی از رابطه منفی دما با عملکرد گندم در شرق و جنوب‌شرقی نوار ساحلی و رابطه مثبت دما با عملکرد گندم در دیگر مناطق بود. در نهایت نتایج حاکی از آن بود که در بخش‌های غربی و مرکزی به علت بارش فراوان و تعداد ساعات آفتابی کم افزایش در مقدار دما مطلوب‌تر از افزایش مقدار بارش است و در  نواحی شرقی و جنوب‌شرق منطقه که میزان بارش آن پایین‌تر از آستانه مورد نیاز برنج و گندم است افزایش در میزان بارش مطلوب‌تر است.

spatial relationship of climatic variables with rice and wheat yield (case study: southern caspian shore)

climate is one of the determining factors in the quantity and quality of agricultural products, therefore, in this study, the relationship between precipitation and temperature (as explanatory variables) with rice yield in 40 cities and wheat yield in 30 cities (as dependent variables) was investigated in the caspian coastal area during 2000-2017. spatial statistical analyses were performed with using the moran autocorrelation test and geographically weighted regression. based on the results (moran index, z = 0.4342121 for rice and z = 0.719571 for wheat, respectively), it was revealed that the spatial distribution pattern of rice and wheat yield had a cluster pattern. the results of the geographic weighted regression analysis showed that the temperature increase was more desirable than the precipitation increase so the increasing temperature could lead to yield increases. in the eastern parts of the study area, the positive effect of precipitation on rice yield (with 0.020 to 0.540 regression coefficients) was remarkable; the results also revealed a negative relationship between temperature and rice yield in the southeast and eastern parts and a positive effect on rice yield in other areas. also, the effect of precipitation on wheat yield was negative in the west and central parts of the study area (with -0.481 to -0.871 regression coefficients). according to the results, a negative relationship was dominant between temperature and wheat yield in the east and southeastern parts of the study area and a positive relationship was detected in other areas. finally, the results indicated that in the western and central parts, due to heavy rainfall and a low number of sunny hours, an increase in temperature is more favourable than an increase in rainfall. in the eastern and southeastern regions of the region, where the amount of precipitation is lower than the threshold required for rice and wheat, an increase in precipitation is more desirable.