تحلیل بافت‌های تاریخی شهری برای مقابله با مخاطرات انسانی مطالعۀ موردی: منطقۀ 12 شهر تهران

بافت‌های تاریخی شهری دربرگیرندۀ آثار جایگزین‌ناپذیری از گذشته هستند که می‌توانند در آگاهی جوامع از ارزش‌های فرهنگی پیشینیان موثر باشند. حفظ آن‌ها علاوه بر برانگیختن غرور ملی و ایجاد حس هویت، بر کیفیت زندگی نیز می‌افزاید. هدف از این پژوهش، تحلیل بافت‌های تاریخی شهری برای مقابله با مخاطرات انسانی است و منطقۀ 12 شهر تهران که یکی از مناطق قدیمی و مرکزی این شهر محسوب می‌شود، به‌دلیل وجود بناها و آثار تاریخی ارزشمند و متعدد، به‌عنوان مطالعۀ موردی انتخاب شده است. این تحقیق از نوع اکتشافی است که با هدف کاربردی به بررسی داده‌ها پرداخته است. براساس اهداف و پرسش‌های تعیین‌شده برای تحقیق، به‌طور عمده مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای صورت گرفت و با استفاده از روش پرسشنامه و مصاحبه برای آگاهی از نظرات، افکار و اندیشه‌های گروه‌های هدف استفاده شد. با بهره‌گیری از تکنیک‌ها و روش‌های معمول در مطالعات جغرافیایی، داده‌های جمع‌آوری‌شده، رتبه‌بندی، وزن‌دهی و دسته‌بندی و سپس تحلیل شدند. برای تهیۀ نقشه‌های موضوعی براساس داده‌های گردآوری‌شده و همچنین تجزیه و تحلیل و ترکیب لایه‌های اطلاعاتی و تهیۀ نقشه‌های استنتاجی از سیستم­های اطلاعات جغرافیایی استفاده شد. مهم‌ترین نکتۀ قابل‌توجه در پژوهش حاضر، تلفیق اصول اساسی رویکرد «پدافند غیرعامل» و پارادایم «توسعۀ پایدار شهری» در تحلیل بافت‌های تاریخی برای مقابله با مخاطرات انسانی است؛ چرا که دو رویکرد فوق، تضاد مفهومی و عملکردی با هم دارند و تاکنون نیز در تعامل با یکدیگر مطالعه نشده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد بافت‌های تاریخی شهری در منطقۀ 12 تهران به‌شدت در برابر مخاطرات انسانی آسیب‌پذیر هستند. عامل «انسان» به همان میزان که قادر است بافت تاریخی را با انواع خطرات جدی مواجه سازد، به‌دلیل نقش تاثیرگذار خود در محافظت از این بافت، توان مقابله با انواع مخاطرات، به‌ویژه مخاطرات انسانی را نیز دارد؛ بنابراین پارادایم توسعۀ پایدار شهری به‌منظور حفظ تعادل بین سه رکن «فضا»، «جمعیت» و «فعالیت» و رویکرد پدافند غیرعامل با تاکید بر توانمندی عاملیت مقولۀ انسانی، علی‌رغم پارادوکس‌هایی که در معیارهای پایداری شهر با یکدیگر دارند، برای حفاظت بافت‌های تاریخی شهر باید در کنار یکدیگر استفاده شوند.

Analysis of urban historical fabrics, in opposition to human hazardsCase Study: Tehran, 12th municipal district

Introduction As mutual heritage of citizens and country, urban historical textures are at the heart of modern cities. They are considered to be the main cause of many urban problems, and they have been severely damaged in the last 5 decades. Unfortunately despite all interventions, these textures have lost their dignity, distanced from their identity, and wornout in every possible way. Urban historical textures contain remnants of the past and are thus irreplaceable. They can play a role in increasing social awareness regarding cultural values of the past. Their maintenance not only encourages national pride and develops sense of identity, but also increases life quality. The present study sought to analyze pattern of improving historical urban textures and deal with humancaused hazards. Due to multiple valuable historical buildings, Tehran 12th municipal district, which is one of old districts in downtown is selected for the case study. MethodologyAccording to the main resources in methodology, this is an exploratory research which investigates collected data with an applied goal. Based on specified goals and questions, this mainly documentary and secondary research reviews articles, books, theses, and dissertations. Interview and questionnaire were applied to understand ideas, attitudes, and opinions of target groups. Collected data were classified using usual methods and techniques in geographic studies.