تبیین اصول، ابعاد و مولفه‌های رویکرد شهر اکولوژیک (مطالعۀ موردی: شهر بجنورد)

ترویج رویکردهای جدید که افقی نو به روی برنامه‌ریزان شهری نمایان کرده است، نگاه به شهر را به‌عنوان سیستمی اکولوژیکی-اجتماعی بر نگاه کالبدی صرف غالب می‌کند و روابط اکولوژیکی-اجتماعی موثر بر شهر را در جهت رفع مسائل شهری در اولویت قرار می‌دهد. رویکرد شهر اکولوژیک، به‌عنوان یکی از رویکردهای نوظهور توسعۀ پایدار، از جملۀ آن‌هاست. شهر اکولوژیک، شهر هماهنگ با طبیعت، به‌دنبال تحقق پویایی اقتصادی و عدالت اجتماعی است. در این میان، رشد و توسعۀ شتابان شهرها با قابلیت‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی آن هماهنگی و سازگاری لازم را ندارد و این تطابق‌نداشتن موجب بروز مشکلات جدی در وضعیت موجود، ابهام در توسعۀ آتی آن‌ها، توسعۀ ناپایدار و آسیب‌پذیری این شهرها می‌شود. بجنورد از جمله شهرهایی است که به‌دلیل رشد سریع، پراکنده و نامتعادل پیرو برعهده‌گرفتن نقش‌های جدید سیاسی و اداری و افزایش یکبارۀ جمعیت شهری، با مشکلات جدی در ابعاد مختلف به‌ویژه پایداری در وضع موجود و آینده روبه‌رو است. از این‌رو باید با اتخاذ رویکرد مناسب در جهت توسعۀ متعادل و پایدار آتی آن، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد. این شهر با پتانسیل‌های بوم‌شناختی و طبیعی از جمله شهرهایی است که با وجود زمینه‌های اکولوژیکی، به‌دلیل تغییرات ناگهانی رشد جمعیت شهری و توسعه‌های اخیر، از حرکت در مسیر توسعۀ شهری پایدار بازمانده است؛ بنابراین، رویکرد شهر اکولوژیک نسخۀ مناسبی برای توسعۀ پایدار شهر بجنورد است. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی و اکتشافی مولفه‌های اصلی شهر اکولوژیک را شناسایی و در ابعاد مختلف سطح‌بندی می‌کند و درنهایت با ارائۀ مدلی، بومی‌سازی رویکرد شهر اکولوژیک در شهر بجنورد را محقق می‌سازد. در این پژوهش، ابتدا مولفه‌های شهر اکولوژیک در پنج دستۀ زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و کالبدی در قالب 88 مولفه طی مراحل مصاحبۀ دلفی طبقه‌بندی، و 16 مولفۀ دارای اولویت برای بومی‌سازی در شهر بجنورد شناسایی شدند. در گام دوم، بار دیگر اولویت‌بندی مولفه‌ها به روش گروه اسمی انجام گرفت و با مقایسۀ نتیجۀ آن با نتیجۀ دلفی و میزان انطباق‌پذیری آن‌ها، مولفه‌ها در سه دسته طبقه‌بندی شدند. طبقۀ اول شامل مولفه‌هایی با بالاترین انطباق‌پذیری است که عبارت‌اند از: بهبود وضعیت پسماند و زباله و فاضلاب شهری، هوشمندسازی شهری، بهره‌گیری از حمل‌ونقل عمومی و انرژی‌های پاک، تدوین قوانین جامع، مدون و یکپارچه در زمینۀ پهنۀ اکولوژیک، فرهنگ و سبک زندگی شهروندی، وجود کالبدهای ارزشمند فرهنگی در بافت قدیم شهر بجنورد، کنترل و مدیریت حاشیه‌نشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی. از این‌رو، پیشنهاد می‌شود نقش این عوامل در تحقق شهر اکولوژیک، بررسی و در برنامه‌های آتی به آن توجه شود.

Explaining the principles, dimensions and components of the ecological city approach (case study of Bojnourd city)

The city of Bojnourd is one of the cities that, due to the rapid, scattered and unbalanced growth of the new political and administrative roles and the sudden increase in urban population, is facing serious problems in various urban dimensions, especially in the current and future situation; The necessary policy and planning must be done by adopting the appropriate approach for its balanced and sustainable future development. In the present study, with descriptiveanalytical and exploratory approach, first, the components of ecological city are extracted in five environmental, economic, social, managerial and physical categories in the form of 88 components and during the Delphi interview process, 16 priority components for localization in the city. Bojnourd was identified. In the second step, the prioritization of the components was done through the nominal group method and based on the comparison of its result with the Delphi result and the degree of their adaptability; the components were classified into three categories. The first floor, components with the highest adaptability, including components of improving waste and municipal wastewater, urban intelligence, utilization of public transport and clean energy, development of comprehensive, codified and integrated laws in the field of ecological, culture and style Citizen life is the existence of valuable cultural bodies in the old part of Bojnourd, controlling and managing suburbanization and informal settlements. Therefore, it is suggested that the role of these factors in the realization of the ecological city be examined and considered in future programs.