مطالعۀ اثربخشی راهبردهای «فنی-کالبدی» و «اجتماعی-اقتصادی» در بهبود تاب‌آوری شهری در برابر زلزله

مطالعه‌ تاب‌آوری شهرها در مقابل زلزله از الزامات برنامه‌ریزی کاهش خسارات جانی و مالی زلزله در شهرهاست. تاب‌آوری تعاریف گوناگونی دارد و مدلی جامع به‌منظور محاسبه‌ کمی آن وجود ندارد. در این پژوهش، به مطالعه‌ اثربخشی راهبردهای بهبود تاب‌آوری شهری مرتبط با بخش‌های فنیکالبدی و اجتماعیاقتصادی در برابر زلزله با هدف ایجاد ابزاری برای تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران پرداخته‌ شده است. بدین‌منظور ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و نظر‌خواهی از خبرگان ابعاد و شاخص‌های موثر در تاب‌آوری شهرها در مقابل زلزله استخراج شد. سپس با استفاده از نظر خبرگان و روش مقایسه‌ زوجی، وزن هریک از ابعاد و شاخص‌ها معین و شاخص تاب‌آوری معرفی شد. با استفاده از این شاخص و درنظرگرفتن سه سناریوی لرزه‌ای گسل شمال تهران، گسل ری و گسل شناور، اثربخشی راهبردهای فنیکالبدی و اجتماعیاقتصادی در بهبود تاب‌آوری برای منطقه‌ 6 شهرداری شهر تهران با یکدیگر مقایسه شد. مقدار شاخص تاب‌آوری  در سناریوی گسل شمال تهران 0.458، در سناریوی گسل ری 0.454 و در سناریوی شناور 0.456 است. نسبت هزینه به افزایش شاخص تاب‌آوری در راهبرد‌های اجتماعی اقتصادی کوتاه‌مدت s1، میان‌مدت s2 و بلندمدت s3 به‌ترتیب 6.17، 11.69 و 18.52 است. همچنین در راهبردهای فنی کالبدی کوتاه‌مدت t1، میان‌مدت t2 و بلندمدت t3 به‌ترتیب 3.90، 4.67 و 7.41 است. بهترین راهبرد در افزایش شاخص تاب‌آوری در مقایسه با هزینه‌ راهبرد s3 و ضعیف‌ترین راهبرد t1 است. با وجود این از نظر زمان مورد نیاز برای اجرا، راهبردی t1 بهینه‌ترین راهبرد است. انتخاب راهبرد بهینه برای یک شهر با پارامترها و متغیرهای گوناگونی ارتباط دارد. تنها یک راهکار فنی یا اجتماعی نمی‌تواند ضامن موفقیت طرح‌های بهبود تاب‌آوری شهری باشد. در کوتاه‌مدت راهبرد t1 و در طولانی‌مدت راهبرد s2 بهینه‌ترین راهبردها هستند.

Study of the Effectiveness of Technical-Physical and Socio-Economic Strategies in Improving Urban Resilience against Earthquakes

There is no comprehensive model for quantitative calculation of resiliency. To this end, using documentation studies and expert opinions, the conceptual model of the resiliency of cities against earthquakes were extracted. It is considered that resiliency has social, economics, technical, physical, institutional, and security dimensions. The 6th municipal district of Tehran was considered as case study. Using the proposed index and considering three seismic scenarios, the effectiveness of technicalphysical and socioeconomics strategies in improving the resiliency of the studied district were compared. In order to better compare strategies, the costs of implementing strategies and the time span of their implementation are also estimated. The weights of social, economic, technical, physical, institutional, and security dimensions were 0.198, 0.153, 0.136, 0.202, 0.151 and 0.159, respectively. The value of the resiliency index is 0.458, 0.454 and 0.456 in NorthTehran fault, Ray fault the floating scenario, respectively. At the best case, the S3 strategy improved the RI by about 33% in all the three assumed seismic scenarios. The T3 strategy for the case of the North Tehran fault scenario improved RI by 31% and in other two seismic scenarios, the improvement was about 28%. S3 strategy is the best strategy for increasing the overall resiliency index considering the cost of implementation as decision measure and the weakest strategy is T1 in this regard. Nevertheless, in terms of the time span as decision measure T1 is the optimal strategy. In the short run, T1 and, in the long run, S2 are the best strategies.