سنجش مکانی-زمانی فرم فضایی شهر ارومیه با تاکید بر شاخص‌های تراکم شهری

تراکم از مباحث کلیدی مطالعات شهری و از مهم‌ترین عناصر شناسایی فرم شهر است که پایش تغییرات آن در ترسیم وضعیت کالبدی-اجتماعی و تحلیل روند تحولات شهر اهمیت دارد. هدف پژوهش حاضر ارزیابی روند تغییرات و نحوۀ توزیع فضاییزمانی شاخص های تراکم شهری ارومیه طی سال‌های 1375-1395 با استفاده از روش‌های آماری است. جامعۀ آماری مناطق پنج‌گانۀ شهر ارومیه است. نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ افزایش مقادیر همۀ شاخص‌های مدنظر و ناهمگنی در توزیع است؛ به‌طوری‌که محدودۀ جنوبی شهر تراکم ساختمانی و سرانۀ زیربنای بالا و شمال شهر تراکم جمعیتی بالا و سرانۀ زیربنای پایینی دارد. ضریب موران شاخص‌ها از الگوی تصادفی و پراکندگی به خوشه‌ای حرکت کرده است. بیشترین تغییر نیز به سرانۀ خالص مسکونی با افزایش ضریب 0.04 در سال 1375 به 0.4 در سال 1395 مربوط است. ضریب گری نیز با کاهش و فشردگی همراه بوده است و بیشترین فشردگی در جمعیت، واحد مسکونی و زیربنا به میزان 1.28 تا 0.82 واحد و کمترین فشردگی در مساحت با کاهش 0.15 واحدی است. در ضریب ویلیامسون بیشترین نابرابری در مساحت، جمعیت تعداد خانوار و زیربناست و بقیۀ شاخص‌ها توزیع متعادل‌تری دارند. آنتروپی متغیرهای مساحت با افزایش ضریب به 1.57 و 0.97 بیانگر الگوی پراکنش است. در تراکم مسکونی نیز far و تراکم ساختمانی با ضرایب کمتر از 0.5 نشان‌دهندۀ قطبیت و تعادل‌نداشتن در توزیع است. به‌طورکلی با وجود متعادل‌شدن توزیع و حرکت شاخص‌ها به سمت فشردگی محدود، شهر با افزایش نابرابری و توزیع قطبی در شاخص‌های تراکم ساختمانی و سرانۀ زیربنا در منطقۀ 1 و 5 و شاخص جمعیتی در منطقۀ 2 مواجه است. تحول ساختار شهر در دهۀ گذشته نیز موجب قطبی‌ترشدن ساختار فضایی شهر از نظر جمعیتی و ساختمانی و افزایش نابرابری شده است. همچنین منطقۀ 5 با بیشترین نابرابری در توزیع شاخص‌ها مواجه بوده و نامتعادل‌تر است.