مطالعه مبانی، مدل ها و مسائل گزینش و مدیریت داده های پژوهشی در محیط های علمی و دانشگاهی

زمینه و هدف: گزینش و مدیریت داده های پژوهشی حوزه نوظهور آموزشی و پژوهشی در علم اطلاعات و دانش شناسی است. این حوزه دارای مسائل و ابعاد گسترده ایی است. هدف این مقاله مطالعه،شناسایی و بحث و بررسی مبانی و مفاهیم،مدل ها و چهارچوب ها و ابعاد و چالش های گزینش و مدیریت داده های پژوهشی در محیط های علمی و دانشگاهی است.روش پژوهش: مقاله حاضر یک مقاله مروری است و از روش کتابخانه ایی برای گردآوری مدارک و متون علمی و پژوهشی این حوزه استفاده شد. در این پژوهش پایگاه های اطلاعات علمی خارجی و داخلی و همچنین منابع وب با کلیدواژه های »data curation «، »digital curation «، »research data management «، »research data curation « و معادل آنها در فارسی جست و جو شدند. پس از حذف منابع تکراری و منابع نامرتبط، در مجموع 132 منبع تفکیک و محتوی آنها ارزیابی و تحلیل نهایی شد.یافته ها: تحلیل متون نشان داد که گزینش و مدیریت داده های پژوهشی حوزه ایی نوظهور با مسائل پیچیده و ابعاد مختلفی است که طیف وسیعی از مسائل آموزشی،سازمانی،فرهنگی،فناوری،قانونی،امنیتی را شامل می شود. این حوزه از دهه 2000 میلادی مورد توجه دولت ها،سازمان های تامین مالی پژوهش، دانشگاه ها قرار گرفته و اجتماع پژوهشی قوی از پژوهشگران مختلف به خصوص پژوهشگران علم اطلاعات و دانش شناسی، آرشیو و سیستم های اطلاعاتی حول آن شکل گرفته است. امروزه گزینش و مدیریت داده های پژوهشی به عنوان یکی از اجزای اصلی سیاست گذاری کلان علم و فناوری مطرح شده و نیازمند حمایت دولت و نهادهای قانون گذار و سیاست گذار است. مدل ها و چهارچوب های مختلفی در سطوح مختلف ملی،موسسه یا اجتماع خاص و رشته برای درک ابعاد گزینش و مدیریت داده های پژوهشی و اجرای آن ترسیم شده اند.همچنین مطالعه متون نشان داد که کتابخانه ها و کتابداران از شایستگی و صلاحیت لازم برای برعهده گرفتن نقش ها و مسئولیت های گزینش و مدیریت داده های پژوهشی در دانشگاه و موسسات علمی برخوردارند. با این حال، گزینش و مدیریت داده های پژوهشی در اجرا و عمل با چالش هایی از قبیل حریم خصوصی،مالکیت داده،حقوق مالکیت فکری،عدم به اشتراک گذاری داده توسط محققان،نبود زیرساختارهای مناسب مدیریت داده،عدم آگاهی و شناخت و دانش درباره فرایند گزینش و مدیریت داده و غیره روبرو است.نتیجه گیری: علیرغم پژوهش های گسترده در خارج، این حوزه در ایران چندان مورد توجه واقع نشده است. بنابراین این مقاله به طور نسبتاً جامع به موضوع و ابعاد گزینش و مدیریت داده های پژوهشی می پردازد و می تواند برای پژوهشگران، سیاستگذاران علم و فناوری، کتابداران به منظور تحقیق و اجرای خدمات گزینش و مدیریت داده های پژوهشی مفید باشد.