نقش مصلحت در اجرای مجازاتهای حدّی

«مصلحت» عنوانی آشنا و پرکاربرد در فقه و اصول و از دید اسلام عبارت است از هر کاری که به سود و صلاح مادی یا معنوی فرد و جامعه باشد. از دیدگاه فقهای مذاهب اسلامی، «مصلحت» نقشی اساسی در تشریع احکام دارد؛ اگرچه در وسعت این نقش توافقی وجود ندارد. دیدگاه غالب و نظر اکثر فقها در مورد احکام الهی این است که این احکام شامل احکام متغیر و ثابت است. بر اساس این تفکّر احکام الهی بالاخص «حدود» تحت هیچ شرایطی تغییر نمی­‌یابند و در هر زمان و هر مکان لازم‌ الاجرا هستند. در مقابلِ دیدگاه سابق، عدّه دیگری از فقها شرایط مصلحت را در احکام اسلامی موثّر می‌ دانند. این دسته از فقها قائل‌اند که احکام بر اساس مصالح و مفاسد پایه‌ ریزی شده ‌اند و هدف از اجرای احکام را دستیابی به مصالح می دانند. به‌طورکلی مصلحت به این معنا در فقه مذاهب اسلامی علاوه بر تشریع، در اجرای مجازات به خصوص حدود هم می‌تواند مدّنظر قرار گیرد؛ به تعبیر دیگر امروزه حاکم با استفاده از احکام ثانویه و عنصر مصلحت در موارد تزاحم بین ملاکات احکام شریعت و احتمال تاثیر شرایط در نرسیدن آن حکم به فعلیت، می‌تواند برخی حدود را اجرا نکرده، برای برخی حدود جایگزین تعیین کند؛ لذا ضرورت دارد، مصلحت‌سنجی در مورد حدود و کیفیّت اجرای آنها با رعایت اقتضائات زمان، مکان و اشخاص مجازات با توجه به روایات و نظر فقها مدّ نظر قرار گیرد. مضافاً اینکه در صورت وجود شبهه مصلحت نیز اجرای حدّ با تردید مواجه می‌ شود.

The Role of Expediency in the Implementation of Prescribed Corporeal Punishments

“Expediency” is a widely used and familiar term in jurisprudence and its principles. From the perspective of Islam, it is referred to as any action that leads to material and spiritual benefit for individuals and the society. From the perspective of jurists of Islamic schools, “expediency” is essential to the legislation of Islamic rules and regulations – although there is no agreement on the extent of this role. The dominant view, the perspective of most jurists, on divine rules is that they include variable and fixed ones. In this perspective, divine regulations – especially prescribed corporeal punishments – do not change under any circumstances and are binding at any time and any place. Contrary to this perspective, some other jurists consider that expediency conditions are effective in Islamic rules. The latter believe that regulations are established on the basis of good and evil and the purpose of enforcing regulations is to achieve expediency. In general, expediency in the jurisprudence of Islamic sects can be taken in this sense in relation to the implementation of punishment, especially prescribed corporeal punishments, in addition to legislation. In other words, in cases of conflict between the grounds of religious orders and the potential impact of circumstances against the actualization of orders, the ruler can resort to secondary rules and expediency in order to suspend certain prescribed corporeal punishments and replace some of them with some alternatives. Therefore, it is necessary to consider expediency conditions in relation to corporeal punishment and the quality of its implementation with regard to the requirements of time, place and persons of punishment and in compliance with religious narratives and the opinions of jurists. Moreover, in case of doubting the existence of expediency conditions, prescribed corporeal punishment would be subject to suspension.