نقد مبانی نظریه عدم التزام به مذاهب مدون فقهی

فقه اسلامی پس از گذار از دوره آراء و فتاوای پراکنده، در اواخر سده دوم و اوایل سده سوم هجری در یک فرایند طبیعی و منطقی چنان که خاصیت هر معرفت بشری است به تدریج در قالب مذاهب فقهی با چهارچوبهای علمی و روشهای اجتهادی مشخص سازمان یافته است. بعد از آن عمده اصحاب فتوا یکی از مذاهب مدوّن فقهی را اختیار کرده و در دایره قواعد و ضوابط آن به اجتهاد و استنباط احکام می‌پرداخته‌اند و ضمن سعی در تنقیح و تهذیب بیشتر مبانی مذهب مورد اختیار، به مسائل مستحدث پاسخهای اجتهادی می‌داده اند. مقلدان و مستفتیان نیز با انتخاب یکی از مذاهب و التزام به فتاوای آن، پاسخ مسائل خود را از منابع مذهب منتخب و فتاوای مجتهدین آن دریافت می‌کرده اند. در کنار این جریان اصلی که مقبولیت عقلی و عرفی یافته بود، در طول تاریخ فقه خصوصاً در دوران معاصر کسانی به مخالفت و مقابله با اختیار مذهب و التزام به مبانی اجتهادی و فتاوای فقهی مذاهب پرداخته‌اند. وجوب اخذ مستقیم احکام از کتاب و سنت، بدعی بودن تدوین مذاهب و تبعیت از آنها، ملازمه تبعیت از مذاهب با تعصبات فقهی و تعدد مجتهدین مهمترین موجهات و مستندات این نظریه به شمار می‌روند. این تحقیق انتقادی بعد از بررسی موضوع و ارزیابی ادله، ضعف بنیانهای نظری و دلایل مستند طرفداران نظریه مورد بحث و ضرورت التزام به مذاهب مدوّن و لزوم بستن راههای پسرفت فقهی و بازگشت به پراکنده کاریهای گذشته را نشان داده است.

criticism of the theory of non-obligation to the codified jurisprudential denominations

in the late second and early third centuries ah, after passing a period of scattered opinions and fatwas, islamic jurisprudence in a natural and logical process - as is the characteristic of every human knowledge -organized gradually in the form of jurisprudence denominations with scientific frameworks and certain methods of ijtihad. thereafter, most of all muftis adopted one of the denominations of jurisprudence and they conducted ijtihad and derivation of rulings in the scope of its rules and regulations, while trying to refine the foundations of the adopted denomination, they gave answers to emerging issues. by choosing one of the denominations of thought and adhering to its fatwa, the imitators and followers received the answers to their problems from the sources of the chosen denomination and the fatwas of its mujtahids. along with this main stream, which found intellectual and customary acceptance, throughout the history of jurisprudence, especially in the contemporary era, some have opposed and confronted the obligation to the jurisprudential school and adherence to the bases of ijtihad and jurisprudential fatwas of denominations. the necessity of taking rulings directly from the qur’an and the sunnah, the innovation of compiling the jurisprudential denominations and following them, the connection of following denominations with jurisprudential prejudices and the plurality of mujtahids are the most important justifications and reasons of this theory. after examining the issue and evaluating the evidence, this critical research has shown the weakness of the theoretical foundations and reasons cited by the advocates of the theory in question, the necessity of adhering to codified denominations, and the necessity of closing the ways of jurisprudential regression and returning to the scattered practices of the past.