درآمدی بر قاعده فقهی الساقط لایعود

یکی از قواعد کمتر شناخته‌شده‌ای که با وجود کاربرد آن در فقه، حقوق و اصول فقه، در کتب قواعد فقه کمتر به آن پرداخته ‌شده است، قاعده فقهی «الساقط لایعود» می‌باشد. تعابیر به‌کاررفته در مورد این قاعده و نیز موارد کاربرد آن در متون فقهی امامیه و اهل ‌سنت، حاکی از نوعی پراکندگی در مورد آن است، این پراکندگی ضرورت پژوهش در این زمینه را دوچندان می‌کند؛ چراکه این قاعده می‌تواند در مسائل فقهی و حقوقی کاربردهای خاص خود را داشته باشد و کمک شایانی به حل مسائل مستحدثه و نوظهور مبتلابه نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ‌ای، مبتنی بر بررسی چهار معنای احتمالی است که از سوی فقها در ارتباط با قاعده الساقط مطرح شده است که عبارتند از: 1- عدم بازگشت نوع و سنخ شیء ساقط شده؛ 2- عدم بازگشت عین و شخص شیء ساقط شده؛ 3- عدم بازگشت عین یا سنخ شیء ساقط شده در زمان ساقط بودن؛ 4- عدم بازگشت حقوق ساقط شده که ادله اثبات و یا نفی هر یک و هم ‌چنین مستثنیات هر مورد بحث و بررسی شده است و هم ‌چنین درباره قاعده زوال مانع و الساقط مطرح شده است که قاعده زوال مانع در جایی جریان دارد که مقتضی حکم موجود است، لکن به سبب حدوث مانعی، مقتضی قابلیت اثرگذاری نخواهد داشت و حکم تنها پس از زوال مانع جاری خواهد شد، لکن قاعده الساقط در جایی مطرح است که مقتضی حکم معدوم بوده و به هیچ عنوان حکم ساقط شده به دلیل فقدان مقتضی قابل اعاده نخواهد بود و در تردید میان جریان قاعده الساقط و المانع، غالباً قاعده المانع قابل جریان خواهد بود، چراکه منشا تردید در حقیقت همان شک در این مورد است که آن مانع، تنها از تاثیر مقتضی منع می‌کند یا علاوه بر آن، مقتضی را نیز باطل می‌کند و اجازه‌ بازگشت مقتضی را نمی‌دهد، مگر در صورتی ‌که سببی جدید باشد. مورد اول متیقن است و مورد دوم مشکوک است و اصل بر عدم مورد دوم است.

an introduction to the jurisprudential principle al-saghet la ya’ud (what is extinguished shall not return)

one of the less known principles which has been less approached in spite of its use in jurisprudence, law and principles of jurisprudence is the jurisprudential principle al-saghet la ya’ud (what is extinguished shall not return). the interpretations of this principle and its uses in imamiyyah and sunni jurisprudence texts suggest some sort of discursiveness, which necessitates the investigation into this context more than ever, because this principle can take on special uses in jurisprudence and legal issues and contribute a lot to the solution of emerging and new problems. the present research was based on a descriptive-analytical method and the use of library resources according to four connotations put forward by jurists in relation to the rule al-saghet la ya’ud: 1- non-returning of the kind of the extinguished object, 2- non-returning of the extinguished object and person, 3- non-returning of the extinguished object or person at the time of being extinguished, 4- non-returning of the extinguished rights, of which the reasons of proving or disproving as well as the exclusions came under discussion. similarly, regarding the principle “zaval al-mane” (impediment removal) and al-saghet (the extinguished), some discussions have come up as to the idea that impediment removal can be in force where the requirements of a judgment are available. therefore, impeding causes can’t be effective and the judgment can be enforced only after the removal of the impediment. thus, the principle the extinguished is enforceable where the requisition of a judgment is obliterated, which means the distinguished judgment can by no means return due to the lack of requirements. as far as the choice of the impediment and the extinguished rule is concerned, the impediment more often prevails, because the origin of the uncertainty is indeed the doubt over the idea if the impediment only impedes the effect of the requirement, or it repudiates the requirements and prevents the restoration of it unless if some new causes arise. the former is certain but the latter is skeptical, and the principle implies the lack of the latter case.