بررسی تطبیقی مشروعیت بیع وفا (بیع شرط) در فقه حنفی و فقه امامیه

نسبت به مشروعیت بیع وفا در فقه حنفی اختلاف ‌نظرهای فراوانی دیده می ‌شود. حداقل در این ‌باره سه نظریه وجود دارد: 1. مشروعیت بیع وفا به عنوان عقد رهن؛ 2. فساد بیع وفا به جهت اِشتمال بر شرط خلاف ذات عقد؛ 3. بطلان بیع وفا به جهت انطباق واقعیت آن با قرض ربوی. نظریه اخیر موجب تقنین بطلان بیع وفا در قانون مدنی مصر، اردن و سوریه شده است. از سویی با تاثیرپذیری از دیدگاه اول، قانون مدنی عراق و الجزایر بیع وفا را به‌عنوان رهن حیازی دانسته است. در فقه امامیه با استناد به ادله عمومی باب معاملات و هم چنین به روایات خاص، مشروعیت بیع وفا با تحلیل ماهیت آن به عقد بیع مشروط، اثبات شده است. در این مقاله ادله قائلین به فساد، بطلان، عقد مرکب ‌بودن بیع وفا و هم چنین رهن ‌بودن آن در فقه حنفی نقد شده و به استناد عموم ادله «اوفوا بالعقود»، «الا ان تکون تجاره عن تراض منکم»، «احل الله البیع» و «المومنون عند شروطهم» مشروعیت بیع وفا به‌عنوان عقد بیع اثبات گشته است.

a comparative study of the legitimacy of the conditional sale in hanafi jurisprudence and imami jurisprudence

there are many differences of opinion in hanafi jurisprudence regarding the legitimacy of the conditional sale. there are at least three theories about this: legitimacy of conditional sale as a mortgage contract. invalidity of that due to the inclusion of a condition contrary to the nature of the contract. nullity of conditional sale due to the conformity of its reality with a usurious loan. the last theory has affected to the nullity of the conditional sale in the civil law of egypt, jordan and syria. with influence from the first theory, the iraqi and algerian civil law has legislated the conditional sale as a mortgage. in imami jurisprudence, by referring to the general evidence of transactions and also to specific traditions, the legitimacy of that has been proved by analyzing its nature as a conditional sale contract. in this article, the arguments of those who claim invalidity, nullity, being a compound contract and being a mortgage of conditional sale in hanafi jurisprudence are criticized. according to the general evidence of transactions such as “keep your promises”, “your transactions should be based on agreement”, “god has made the sale lawful” and “believers must fulfill their terms”, the legitimacy of the conditional sale as a contract of sale has been proved.