چیستی و برایند رابطه عرف و سیره عقلا از دیدگاه مذاهب امامیه و اهل‌سنت

نقش ‌آفرینی موثر عرف و سیره عقلایی، در عرصه ‌های مختلف علمی و فرایند کاوشهای فقهی و حقوقی، بر کسی پوشیده نیست و همواره پژوهشگران فقهی مذاهب اسلامی، عرف و سیره عقلایی را عنصر مهم، گره ‌گشا و راهکار نهایی شمرده ‌اند. اما اینکه عرف در اصطلاح اهل ‌سنت و سیره عقلا در امامیه، از چه رابطه ‌ای برخوردار است، تعاریف ارائه ‌شده و شواهد فراوان، حاکی از اتحاد مفهومی «عرف عام»، و «سیره عقلا» است. یافته ‌های تحقیق با رویکرد توصیفی تحلیلی نشان داد که از زمان محقق حلی بدین ‌سو، سیره عقلا یا بنای عقلا یا سنت عقلایی با مفهوم خاصتر از عرف عام، جایگزین اصطلاح عرف شد. هر چند که عرف دارای گونه ‌های مختلفی است، ولی عرف صحیح و همسو با ادله شرع و واجد شرایط، همواره مورد توجه پژوهشگران فقه بوده است و نقش آن به عنوان ابزار شناخت، کشف مقاصد و تصمیم ‌گیری درست در عرصه ‌های مختلف فقهی فاقد نص، مورد توافق اهل ‌سنت و امامیه است و کارآمدی آن به عنوان دلیل مستقل، به ‌جز امور ارتکازی فراگیر، نه ‌تنها در امامیه که در اهل ‌سنت نیز قابل اثبات نیست.