بازپژوهی مماثلت در کیفیت استیفاء قصاص از منظر فقه مذاهب خمسه

هرچند اصل وجود قصاص در فقه جزایی اسلام اصلی غیرقابل تردید است، اما در مورد شرایط و احکام آن شاهد اختلاف بین فقهای مذاهب هستیم. یکی از این موارد اختلاف، بحث گستره حق اولیاءدم و مجنی علیه در کیفیت قصاص قاتل و جانی است. پرسش این است که آیا حق قصاص تنها محدود به پیروی از اثر جنایت است و یا اینکه گستره آن به مماثلت در کیفیت و خصوصیات جنایت نیز امتداد پیدا می‌کند؟ به عبارت دیگر آیا اولیاءدم و مجنی علیه حق دارند قاتل یا جانی را به همان کیفیت که وی اقدام به قتل یا جنایت نموده، قصاص نمایند؟ پاسخ به این پرسش از جهات دیگری نیز از اهمیت به سزایی برخوردار است، چرا که دو بحث «قصاص از طریق اهداء عضو» و «بی‌حس کردن اعضاء در هنگام قصاص» به‌طور کامل بر بحث مماثلت در کیفیت استیفاء قصاص استوار است. یافته‌های پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی تحلیلی انجام شده است نشان می‌دهد هرچند مشهور فقهای امامیه، حنفیه و حنابله حکم به عدم جواز مماثلت نموده‌اند، اما ادله ارائه‌شده توانایی اثبات این مدعا را دارا نیستند و قول به جواز مماثلت مستند به ادله مستحکم‌تری است.

Reinvestigation of the Similarity in the Quality of Enforcement of Qisas (Retaliation) from the Perspective of Jurisprudence of the Five Islamic Schools of Thought

Although the existence of Qisas (retaliation) is an undeniable principle in criminal Islamic jurisprudence, there are inconsistencies about its conditions and rules among jurisprudents of different schools of thought. The issue of avengers of blood’s and injured party’s expanse of right is one of these inconsistencies in the quality of retaliation of the murderer or the criminal. There comes out a question that whether the right of retaliation is only limited to the effect of crime or it is extended to the similarity in quality and characteristics of crime? In other words, are avengers of blood or the injured party allowed to retaliate murderer or criminal to the same quality as she/he has committed the murder or crime? Answering such question is also important from other aspects, since two issues of “retaliation through organ donation” and “anesthetization of organs during retaliation” are totally consistent with the issue of similarity in the quality of retaliation enforcement. The findings of this descriptiveanalytic study showed that although famous Imami, Hanafi and Hanbali jurisprudences have not credited similarity, represented evidences are not able to confirm such assertion and similarity is documented to stronger evidences.